Ένας σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος βρίσκεται δίπλα στην Ξάνθη αλλά δεν είναι και τόσο γνωστός στους περισσοτέρους είναι το Κάστρο της Καλύβας στην περιοχή της ΔΕ Σταυρούπολης.
Όπως αναφέρει σχετικά η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυριακή Χατζηπροκοπίου πρόκειται για ένα σημαντικό οχυρωματικό έργο που δεσπόζει στον ορεινό όγκο της Ροδόπης και σχεδόν καθρεφτίζεται στα νερά του ποταμού Νέστου.
Σύμφωνα με τον ανασκαφέα του, τον Διαμαντή Τριαντάφυλλο, το έχτισε ο βασιλιάς Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας, πατέρας του Μ. Αλεξάνδρου, στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. στην κορυφή του υψώματος “Κάστρο” λίγα χιλιόμετρα βόρεια από το χωριό Ιωνικό και πολύ κοντά στο εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό Καλύβα, από το οποίο πήρε και το όνομά του.
Η στρατηγική του θέση εξασφαλίζει τον έλεγχο σημαντικού μέρους της κοιλάδας του ποταμού, αλλά και την οπτική επαφή με άλλα φρούρια της παρανέστιας περιοχής. Ο περίβολός του έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με περίμετρο 245 μ. και σωζόμενο ύψος έως 3,50 μ. Έξι πύργοι, 4 κυκλικοί και 2 τετράπλευροι, ενισχύουν τις γωνίες του. Στο εσωτερικό του Φρουρίου υπάρχει εντυπωσιακή υδατοδεξαμενή σε σχήμα πιθαριού με βάθος 12,30 μ. και μέγιστο πλάτος 8 μ.
Είναι κατασκευασμένη με λαξευτούς γωνιόλιθους που φέρουν επένδυση από ισχυρό κονίαμα για να εξασφαλίζεται η στεγανότητά της. Στην δεξαμενή συγκέντρωναν το νερό της βροχής και όπως είναι φυσικό σε δύσκολες στιγές όπως για παράδειγμα σε περιόδους λειψυδρίας ή πολιορκίας από εχθρούς θα υπήρξε σωτήρια.
Με αγγεία – κανάτες δεμένα με σχοινιά αντλούσαν νερό και αυτό το αποδεικνύει το γεγονός ότι πολλά σπασμένα κανάτια βρέθηκαν στον πυθμένα της κατά την ανασκαφή. Η δεξαμενή αυτή είναι ένα μεγάλο έργο της αρχαίας μηχανικής και υδραυλικής και μόνο αν κατεβεί κανείς στον πυθμένα της θα μπορέσει να το θαυμάσει σε όλο του το μεγαλείο.
(Τα στοιχεία προέρχονται από την αρχαιολόγο Κ. Χατζηπροκοπίου και οι φωτογραφίες είναι από την τελευταία της κάθοδο στον αρχαιολογικό χώρο)
