Κεντρικό κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα των ημερών είναι τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου των Εβραίων της Ξάνθης και, ως εκ τούτου, αρκετές και οι δηλώσεις και αντιδράσεις μετά τα αποκαλυπτήρια από παράγοντες της τοπικής κοινωνίας.
O Βουλευτής Ξάνθης του ΚΙΝΑΛ Μπαράν Μπουρχάν
“Ένα μνημείο φόρος τιμής στους Εβραίους της πόλης μας που εκτοπίστηκαν βίαια από τις εστίες τους. Είμαστε φυσικά κατά κάθε ρατσιστικής κίνησης. Η μόρφωση και η αγάπη προς τους συνανθρώπους μας αποτελούν τα εφόδια ώστε να αντιμετωπιστεί κάθε μορφή διάκρισης που μπορεί να υπάρχει ακόμα και σήμερα είτε λόγω φυλής, είτε φύλου.
Θα πρέπει καθημερινά να αγωνιζόμαστε ώστε οι επόμενες γενιές να ζουν αρμονικά χωρίς διακρίσεις και στερεότυπα
O επικεφαλής των “4” της Αντιπολίτευσης Σάββας Μελισσόπουλος, σημειώνει:
Στην Ξάνθη στην πόλη που αποτελεί μοντέλο συνύπαρξης διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών πραγματοποιήθηκαν σήμερα, σε μια λαμπρή εκδήλωση, τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Ολοκαυτώματος που έχει αναγερθεί στην Πλατεία Ελευθερίας, στη μνήμη των 526 Εβραίων της Ξάνθης, οι οποίοι εκτοπίστηκαν και θανατώθηκαν βάναυσα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης!!!
Ο λαός της Ξάνθης αποκατέστησε σήμερα ένα διαχρονικό έλλειμμα μνήμης και τιμής απέναντι στην Εβραϊκή κοινότητα της Ξάνθης, που αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της πλούσιας ιστορίας αυτού του τόπου!!!
Συγχαρητήρια σε όλους όσους συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του μνημείου, το οποίο θα μας θυμίζει πάντα ότι η Ειρήνη και η συνύπαρξη των λαών αποτελεί το μέγιστο επίτευγμα για κάθε χρονική περίοδο της παγκόσμιας ιστορίας !!!
Oπρώην Υφυπουργός Στάθης Γιαννακίδης σημειώνει:
Η Κυριακή 20/02/2022 αποτέλεσε μια ιστορική ημέρα για την πολυπολιτισμική κοινωνία της Ξάνθης και της Θράκης. Το Μνημείο του Ολοκαυτώματος Εβραίων αποτελεί μια οφειλόμενη τιμή στη μνήμη των 526 συμπολιτών μας, που χάθηκαν βάναυσα στα ναζιστικά στρατόπεδα. Η Ξάνθη, σύμβολο συνύπαρξης, συμβίωσης και αλληλεγγύης διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών, δεν ξεχνά και δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να δηλητηριάσει ξανά την κοινωνία μας με ρατσιστικές, φασιστικές, αντισημιτικές ιδεολογίες και πρακτικές.
O πρώην Υφυπουργός Στάθης Γιαννακίδης, σημειώνει:
Η Κυριακή 20/02/2022 αποτέλεσε μια ιστορική ημέρα για την πολυπολιτισμική κοινωνία της Ξάνθης και της Θράκης. Το Μνημείο του Ολοκαυτώματος Εβραίων αποτελεί μια οφειλόμενη τιμή στη μνήμη των 526 συμπολιτών μας, που χάθηκαν βάναυσα στα ναζιστικά στρατόπεδα. Η Ξάνθη, σύμβολο συνύπαρξης, συμβίωσης και αλληλεγγύης διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών, δεν ξεχνά και δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να δηλητηριάσει ξανά την κοινωνία μας με ρατσιστικές, φασιστικές, αντισημιτικές ιδεολογίες και πρακτικές.
O πρώην Υπουργός Σωκράτης Ξυνίδης σημειώνει:
Ειλικρινά σήμερα μετά από πολλά χρόνια ένοιωσα και πάλι περήφανος για την πόλη μου. Κι ελπίδα… Ευχαριστώ Δήμαρχε – ΠΑΚΕΘΡΑ- Βασίλη Αιβαλιωτη- Ντοριλη Ισουα – Τάσο Κα
Οι δράσεις Ιστορίας Μνήμης και Πολιτισμού Ξάνθης και ο Νίκος Κοσμίδης, σημειώνουν:
Ιστορική η σημερινή μέρα για την Ξάνθη. 79 χρόνια μετά τον εκτοπισμό της εβραϊκής κοινότητας της πόλης και την εξόντωσή της στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα, η Ξάνθη απέδωσε την οφειλόμενη τιμή στους 526 Έλληνες Εβραίους συμπολίτες μας που μαρτύρησαν στο Ολοκαύτωμα το 1943. Η πρωτοβουλία και η πολυετής άοκνη εργασία του ΠΑΚΕΘΡΑ, η στήριξη του Δήμου Ξάνθης και η συνεργασία τους με την Ελληνική Προεδρεία της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA), επέτρεψε να ζήσουμε, επιτέλους, και στην πόλη μας την επίσημη αναγνώριση της μνήμης των θυμάτων σε επίπεδο κοινωνίας. Το μνημείο καθίσταται, πλέον, σημείο αναφοράς για τη μνήμη και η προστασία και ανάδειξή του θα τύχει της υποστήριξής μας. Έχοντας επισκεφθεί την Τρεμπλίνκα μόλις πριν τρεις μήνες και ετοιμάζοντας το αφιέρωμα στη μνήμη και την έκθεση φωτογραφίας, η σημερινή μέρα κατέδειξε πως η διατήρηση της μνήμης δεν είναι ούτε μάταιη, ούτε πολυτέλεια. Δε ξεχνάμε τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας, δε θ’ αφήσουμε τον φασισμό να ξαναβγεί από τον τάφο του!
Η ομότιμη Καθηγήτρια του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, σχολίασε
Διαμαρτυρίες για τα κιγκλιδώματα
Υπήρξαν όμως και διαμαρτυρίες για το γεγονός ότι τα κιγκλιδώματα δεν επέτρεπαν σε πολίτες που δεν είχαν σχετικές προσκλήσεις, να παρακολουθήσουν την εκδήλωση. Ο Σόλων Σαρακενίδης, σχολίασε στο Facebook
Η απόπειρα μου σήμερα να προσεγγίσω τον χώρο όπου θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού που είναι αφιερωμένο στη μνήμη των 550 Εβραίων συμπολιτών που τον Μάρτιο του 1943 αφανίσθηκαν από τους ναζί στην Τρεμπλίνκα και το Αουσβιτς, απέτυχε οικτρά. Ανήκοντας στον χυδην λαό δεν είχα το προνόμιο να πλησιάσω στον χώρο από τον όποίο με χώριζε κιγκλίδωμα ! και αστυνομικές δυνάμεις. Οι οργανωτές , νυν και παλαιοί δημοτικοί άρχοντες, που χρόνια εκώφευαν στις εκκλήσεις μας για μια στοιχειώδη απόδοση τιμής στους ανθρώπους αυτούς, προτίμησαν μια κλειστή τελετή. Τους την χαρίζω. Μια από τις επόμενες μέρες θα καταθέσω το δικό μου λουλούδι και θα “συνομιλήσω” μαζί τους για εκείνες τις μέρες των παιδικών μου χρόνων που της πέρασα στην Συναγωγή τους, αγνοώντας ακόμη την τραγική ιστορία. Η καλύτερη και σταθερότερη τιμή είναι η μνήμη. Τα κιγκλιδώματα ας είναι η δική σας παρακαταθήκη.
Το ιστορικό της εξόντωσης των Εβραίων της Ξάνθης από το Β. Ριτζαλέο
“Την «πιο μεγάλη νύχτα» στην ιστορία των Εβραίων της Ξάνθης, στις 3 προς 4 Μαρτίου του 1943, ο διευθυντής της καπνεμπορικής εταιρείας Commercial Γεουδά Περαχιά βρήκε καταφύγιο σε φιλικό χριστιανικό σπίτι στη γειτονική Καβάλα και αργότερα διέφυγε στη γερμανική ζώνη κατοχής. Ήταν ο μοναδικός που διασώθηκε εκείνο το βράδυ στο «μάζεμα των Εβραίων», όπως έμεινε στη συλλογική μνήμη. Μεταπολεμικά επέστρεψε στην Ξάνθη και αφιέρωσε τη ζωή και το συγγραφικό του έργο στη διατήρηση της μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος μέχρι το τέλος της ζωής του το 1970″, είπε ο κ. Ριτζαλέος και συνέχισε:” Ποιοί ήταν οι Εβραίοι της πόλης; Ήταν απόγονοι των σεφαραδιτών Εβραίων που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία και βρήκαν καταφύγιο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το 1492.
Κεντρικό στοιχείο του πολιτισμού τους ήταν η ισπανοεβραϊκή γλώσσα, τα «ισπανικά» ήλαδίνο. Οι πρώτες εβραϊκές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη πιθανότατα γύρω στο 1875. Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η πόλη εξελίσσεται σε σημαντικό καπνεμπορικό κέντρο, 234 Εβραίοι απογράφονται στην πόλη από τις οθωμανικές αρχές (τα 2/3 είναι καπνεργάτες και διαμένουν προσωρινά όσο διαρκεί ο κύκλος της εργασίας στις καπναποθήκες). Προέρχονται από τη Θεσσαλονίκη, την Αδριανούπολη, την Κομοτηνή και πόλεις της σημερινής Βουλγαρίας. Πρόκειται κυρίως για φτωχούς βιοπαλαιστές από τις εργατικές τάξεις των οθωμανικών κέντρων, αλλά και τεχνίτες, έμπορους υφασμάτων, αργυραμοιβούς, υπαλλήλους και διευθυντές καπνεμπορικών εταιρειών”.
Η δεκαετία του 1920, σημαδεμένη από τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, γεννά ελπίδες σε όλους με την ανάκαμψη του καπνεμπορίου. Η Κομμέρσιαλ, η Χέρτζογκ, η Σπήρερ είναι σημαντικές καπνεμπορικές εταιρείες εβραϊκών συμφερόντων. Ο Νταβίντ Αρδίττι διατηρεί καπνοβιομηχανία στην πόλη.Ο εβραϊκός πληθυσμός αυξάνεται (φτάνει τους 700 έως 800), η Κοινότητα αποκτά μεγάλη συναγωγή, ένα άνετο διώροφο κτήριο για το σχολείο και τη λέσχη στη συνοικία Χατζησταύρου (των Αγίων Αποστόλων) χάρη σε κληροδότημα του πολυσχιδούς επιχειρηματία Ισαάκ Ντανιέλ και τραπεζικό δανεισμό. Οι περισσότεροι της εργατικής τάξης ζουν στην παραπάνω μικτή περιοχή ενώ οι πιο εύποροι προτιμούν την Παλιά πόλη. Το αρχοντικό του ευεργέτη της κοινότητας Ντανιέλ αποτελεί ένα κόσμημα της αρχιτεκτονικής και έχει αξιοποιηθεί από τον Δήμο. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 έπληξε την εβραϊκή κοινότητα, όπως και το σύνολο του πληθυσμού στο καπνεμπορικό κέντρο με τον εξαγωγικό προσανατολισμό.
Μέχρι την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αρκετοί άνεργοι Εβραίοι αναχωρούν για τη Θεσσαλονίκη ή μεταναστεύουν στην τότε Παλαιστίνη και τη Νότια Αμερική. Ολοένα και πιο συχνά η κοινότητα και τα ιδρύματά της αναζητούν την οικονομική στήριξη της κυβέρνησης και του δημοτικού συμβουλίου όπου διαθέτουν και εκπροσώπηση. Στο τέλος της δεκαετίας του ’20 και στις αρχές της δεκαετίας του ΄30, άρχισαν να κυκλοφορούν αντισημιτικές προκηρύξεις πατριωτικών οργανώσεων οι οποίες αμφισβητούσαν τον πατριωτισμό των Ελλήνων Εβραίων στην Ξάνθη. Η απάντηση δόθηκε τόσο από τις ελληνικές αρχές όσο και από τους νέους της κοινότητας στο Αλβανικό Μέτωπο. Ένας από τους Εβραίους πολεμιστές της Ξάνθης ήταν ο Λούης Κοέν, που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Κρόνος στην Εθνική Αντίσταση. Στο άκουσμα της καθόδου του γερμανικού και βουλγαρικού στρατού κάποιες εβραϊκές οικογένειες φεύγουν από την πόλη.
Τις πρώτες πρωινές ώρες στις 4 Μαρτίου του 1943, ύστερα από τους πανηγυρισμούς και τις παρελάσεις των αρχών κατοχής και των εποίκων για την εθνική εορτή, σε ανάμνηση της δημιουργίας της Μεγάλης Βουλγαρίας στους χάρτες της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, έγινε η σύλληψη όλων των Εβραίων της πόλης από τη βουλγαρική αστυνομία. Χωρίς γερμανική συμμετοχή. Με την έγκριση του Βασιλιά Μπόρις Γ και της κυβέρνησης Φίλοφ. Στις περισσότερες επίσημες αναφορές γίνεται λόγος για 526 Έλληνες Εβραίους εκτοπισμένους από την Ξάνθη. Μεταφέρονται με τρένο στην πόλη Ντούπνιτσα της Βουλγαρίας και από εκεί στο ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία”.
