Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου για τους Εβραίους της Ξάνθης που εξοντώθηκαν στο ναζιστικό στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα δεν ήταν απλώς, “μια εκδήλωση” αλλά μια ιστορική στιγμή για την τοπική κοινωνία. Όχι για μια δημοτική αρχή ή για αυτούς που εργάστηκαν όλα αυτά τα χρόνια για την ανάδειξη της ιστορίας των Εβραίων της Ξάνθης. Αλλά για όλη την κοινωνία η οποία συλλογικά αποκατέστησε συτό το “τραύμα”.
Γιατί είναι τραύμα η ιστορική λήθη στην οποία καταδικάστηκαν οι 526 ψυχές δικών μας ανθρώπων: συμπολιτών, συμπατριωτών, συνανθρώπων που εξοντώθηκαν τόσο βίαια μέσα στη ναζιστική θηριωδία, που έλειψαν από δίπλα μας τους αιώνες που ακολούθησαν. Η μνήμη του μαρτυρικού τους τέλους και της πορείας προς το θάνατο, από την Καπναποθήκη της Σαλαμίνος μέχρι τα τρένα και από εκεί μέχρι την Πολωνία δεν θα ήταν ζωντανή αν δεν είχαν εργαστεί κάποιοι συμπολίτες μεθοδικά, με επίκεντρο το ΠΑΚΕΘΡΑ, από τον αείμνηστο Θωμά Εξάρχου στο Βασίλη Αϊβαλιώτη και μέχρι το ζεύγος Τάσου Καραδέδου-Ισούα Ντορίλι.
Η Ξάνθη έκλεισε -άλλο- ένα λογαριασμό της με την ιστορία τα τελευταία χρόνια και όπως αποδείχτηκε για άλλη μια φορά, το κρίσιμο στοιχείο ήταν ότι είχε διασωθεί η ίδια η ιστορία από αυτούς που την έζησαν. Ας μην κρυβόμαστε, υπάρχουν πολλοί γύρω μας που ενοχλούνται από την ιστορία και θα ήθελαν να την ξαναγράψουν, να ξανασβήσουν ονόματα και γεγονότα, να την κάνουν πιο βολική και να εξυπηρετήσουν επίκαιρα, συχνά ψευδεπίγραφα ή ακραία, αφηγήματα.
Και παρότι η κοινωνία παραμένει γνήσια πολυ-πολιτισμική και γι’αυτό θρηνεί ένα κόμμάτι της που χάθηκε, εντούτοις δεν αντιλαμβάνονται όλοι τα πράγματα κάπως έτσι. Άρα έχουμε όλοι ευθύνη να διαφυλάξουμε την ιστορική μνήμη του ταραχώδους 20ου αιώνα και να μην επιτρέψουμε σε παραχαράκτες και αρνητές πάσης φύσεως να προσαρμόζουν τα ιστορικά γεγονότα σε στρεβλά στερεότυπα και ιδιοτελείς αφηγήσεις.
Σε αυτή την ιστορική στιγμή της Ξάνθης, οι παρουσίες αλλά και οι απουσίες έχουν τη δική τους σημασία, ας μην κρυβόμαστε. Και όποιος επιχειρεί να βάλει μια τέτοια υπόθεση, ανάμεσα στις τρέχουσες πολιτικές συγκυρίες, είτε για καλό είτε για κακό, είναι εκτός θέματος. Εδώ μιλάμε για μια υπόθεση πόλυ πέρα από όλα αυτά, πολύ πιο μεγάλη και ιστορική για όλους μας.
Και να μην ξεχάσουμε ποτέ ότι η ιστορία δεν είναι μια γνώση μουσειακού χαρακτήρα, ειδικά στην Ξάνθη. Ας μην ξεχάσουμε ότι αρκετοί συμπολίτες, πολιτικάντηδες, δημοσιολογούντες της περιοχής, επίκαιροι χειροκροτητές και σφουγγοκωλάριοι, τα τελευταία χρόνια συνομιλούσαν με τους νεοναζί και ισχυρίζονταν δημόσια ότι δεν ήταν και κάτι τρομερό, ότι ήταν “είναι εκλεγμένο κοινοβουλευτικό κόμμα” και τους αντιμετώπιζαν ακόμη και θεσμικά. Αυτή ας είναι η απόδειξη για τον τρόπο που γεννιούνται τα “τέρατα” της ιστορίας και τα Ολοκαυτώματα.
Τέλος εντελώς προβλέψιμα, ξεκίνησαν ήδη κάποιοι να δείχνουν την ενόχλησή τους για την ύπαρξη του μνημείου, είτε συγκαλυμμένα μεταχειριζόμενοι “ναι μεν αλλά” και παρελκυστικά επιχειρήματα, είτε απροκάλυπτα εκδηλώνοντας τον αντισημιτισμό τους. Προφανώς δεν θα σταματήσουν και θα επανέλθουν και η Ξάνθη θα πρέπει να αναμετράται πάντα με τα φαντάσματα του παρελθόντος.
Ας κλείσουμε με μια ιστορική φωτογραφία στην Ξάνθη λίγο πριν τον όλεθρο :
Ο μεγάλος Στέφανος Ιωαννίδης, έγραψε για αυτή τη φωτογραφία:Βγήκε “εξ απροόπτου” από Βούλγαρο φωτογράφο στις 7/9/1941. Δεύτερος από αριστερά ο Ισαάκ (Ζάκος) Αμαρίλιο, στην άκρη δεξιά ο Μωυσής (Μωΰς) Κοέν. Ανάμεσά τους ο Χρόνης Ράσσας, που σκοτώθηκε στα βουνά της Ηπείρου. Στην άκρη αριστερά ο Στέφανος Ιωαννίδης.
Ο Τάσος Τεφρωνίδης σημιώνει: Η λήψη έγινε στην σημερινή οδό βασ. Σοφίας πίσω τους τα σπίτια σήμερα τα κτήρια της πολυτεχνικής σχολής. Η φωτο υπάρχει και στο εξώφυλλο του βιβλίου του Θωμά Εξάρχου ” Εβραίοι της Ξάνθης”. Από το βιβλίο του Στέφανου Ιωαννίδη “κάμινος πυρός καιομένη”