Εβδομήντα επτά χρόνια μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς, και οι μνήμες των ανθρώπων που αρπάχθηκαν βίαια από τον τόπο τους, κακοποιήθηκαν φρικτά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και πολλοί βέβαια δεν κατάφεραν να επιζήσουν είναι ακόμη εδώ για να μας υπενθυμίζουν και ότι ο άνθρωπος μερικές φορές είναι το χειρότερο ζώο και ότι είναι χρέος μας να μην το επιτρέπουμε αυτό. Η τύχη της εβραϊκής κοινότητας της Ξάνθης (όπως και όλων των Εβραίων της Θράκης που βρίσκονταν στη βουλγαρική ζώνη κατοχής) κατέληξε στο στρατόπεδο Εξόντωσης της Τρεμπλίνκα , ειδικά δημιουργημένο για τη μαζική δολοφονία Εβραίων, Πολωνών και Ρομά στο πλαίσιο της Επιχείρησης Ράινχαρντ.
Ένας από τους ελάχιστους που κατάφερε να σωθεί ήταν ο Γιουδα Περαχιά, Ισπανοεβραίος (βρισκόταν στην Καβάλα το βράδυ που μάζεψαν όλους τους Εβραίους της Ξάνθης) με ενασχόληση στα διοικητικά των καπνομάγαζων και επίσης λογοτέχνης.
Πριν από ένα χρόνο τυχαία στα σκουπίδια, βρέθηκε και διασώθηκε από τη Μαρία Πετρά, μια ντουλάπα, η οποία αποδείχτηκε ότι ήταν του Γιουδά Περαχιά, με βάση την εκτυπωμένη υπογραφή του ονόματος του, στο κάτω συρτάρι της.
Μπορεί μια ντουλάπα να «στέγασε» αντικείμενα χρηστικής αξίας, αλλά τελικά είχε και κρυμμένα μυστικά. Κι όταν έρθει η ώρα και η κατάλληλη στιγμή θα τα πει και δημόσια για τους ανθρώπους της εβραϊκής κοινότητας της πόλης μας!
Ο Γιουδά Χαΐμ Περαχιά, που ήταν ο διευθυντής της καπνικής εταιρείας Commercial Company of Salonica Ltd στην Ξάνθη. Γιουδά Χαΐμ Περαχιά (1886-1970) – ο τελευταίος Εβραίος της Ξάνθης .
Ήταν γόνος διακεκριμένης Ιταλοεβραϊκής οικογένειας, που ο γενάρχης της Samuel Perahia ήλθε από την Ιταλία κι εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1548. Οι γονείς του Γιουδά, ο Χαΐμ Ααρών Κοέν Περαχιά και η Εσθήρ το γένος Άλβο παντρεύτηκαν στη Θεσσαλονίκη το 1880 κι απόκτησαν τρία παιδιά, τον Ααρών, τον Γιουδά και τον Σεμτόβ. Σαν μέλος καλής εβραϊκής οικογένειας ήταν πολύγλωσσος και μιλούσε, εκτός από την Ισπανοεβραϊκή σεφαραδίτικη διάλεκτο “Λαδίνο”, Αγγλικά, Γαλλικά, Τούρκικα κι Ελληνικά. Σπούδασε στην Alliance Israelite Universelles και από το 1909 ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο και την επεξεργασία των “χρυσόφυλλων”, όπου η αγάπη για το επάγγελμα και οι αποκτηθείσες γνώσεις τον καθιέρωσαν σαν “σπεσιαλίστα” στον χώρο του καπνού.
Η οικονομικά πανίσχυρη στον τομέα των επιχειρήσεων, του εμπορίου και της οικονομίας θεσσαλονικιώτικη Ιταλοεβραϊκή οικογένεια των “Fratelli Allatini”, εκτός από αλευρόμυλους, κεραμεία, ασφάλειες, τράπεζες κλπ, ασχολήθηκε δυναμικά με το εμπόριο καπνού στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Το 1895 η καπνική εταιρεία Αλλατίνη μετασχηματίστηκε σε αγγλική ανώνυμη εταιρεία με έδρα το Λονδίνο και με ονομασία “Commercial Company of Salonica Ltd”. Ήταν επιχείρηση εβραϊκών συμφερόντων και κύριοι του πλειοψηφικού πακέτου των μετοχών ήταν οι Αφοι Αλλατίνη.
Η Κομέρσιαλ, στην οποίαν ήταν ενταγμένος ο Περαχιά από το 1909, δεν άργησε ν’ αναγνωρίσει την αξία και τις ικανότητές του. Έτσι στο τέλος της δεκαετίας του 1910 η καπνική εταιρεία τον διορίζει διευθυντή των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της στις πόλεις Καβάλα και Δράμα. Μετά την πρώτη βουλγαρική κατοχή της Θράκης η Κομέρσιαλ επεκτείνει τις εργασίες της στην Ξάνθη και την διεύθυνση αναθέτει στον Περαχιά. Οι εγκαταστάσεις της Κομέρσιαλ στην Ξάνθη ήταν επί της οδού Καραολή (πρώην Istanbul Yolu, Καπνομάγαζων, Σταθμού, Τσώρτσιλ, Κωνσταντινουπόλεως) και πολύ κοντά στις εγκαταστάσεις των καπνάδων Αρδίττη, Ζουλιάμη, Σιγάλα, Δανιέλ κ.α.
Τη νύχτα της 3ης προς την 4η Μαρτίου του 1943 οι Βούλγαροι, εφαρμόζοντας πιστά τ’ οργανωμένο σχέδιο “τελική λύση” των εντολέων τους Γερμανών, συνέλαβαν αιφνιδιαστικά τους 550 περίπου Εβραίους κατοίκους της Ξάνθης. Ήταν ο πρόλογος του φρικιαστικού Ολοκαυτώματος, του κατάπτυστου δείγματος κτηνωδίας και ρατσιστικής ανθρώπινης συμπεριφοράς, που ο επίλογός του γράφτηκε στα κρεματόρια της Τρεμπλίνκα. Ο Juda Haim Perahia από εξαιρετική εύνοια της τύχης γλύτωσε τη σύλληψη, αφού εκείνο το βράδυ βρισκόταν στη Καβάλα. Από τους Εβραίους της Ξάνθης ελάχιστοι σώθηκαν κι αυτοί ήταν οι : ο Λουί κι ο αδελφός του Γιτσχάκ Κοέν, ο Αλβέρτος Τζόγια, ο Σιμόν Χαλφόν, ο Ζακ Καζές Μποχόρ και ο Περαχιά. Σ’ ένα έγγραφο που κατέθεσε στο 3ο Διεθμές Συνέδριο για την Ευρωπαϊκή Αντίσταση το 1963, αναφέρει μεταξύ των άλλων ο Περαχιά “… είμαι ο μόνος και ο μοναδικός Εβραίος κάτοικος Ξάνθης …”.
Ήταν πολύπλευρη προσωπικότητα ο Περαχιά με έντονη δραστηριότητα στον εβραϊκό κοινοτισμό και με επιδόσεις στην ποίηση, στην συγγραφή βιβλίων και στην αρθρογραφία στις εφημερίδες . Από τα έργα του σταχυολογώ την νουβέλλα “Debora” και το “Μια κραυγή στη σιωπή”, γραμμένα στη καστιλλιάνικη σεφαραδίτικη γλώσσα. Ο αδελφός του Semtov Haim Perahia, μόνιμος κάτοικος Δράμας και πρόεδρος της τοπικής εβραϊκής κοινότητας, ανήκε κι αυτός στο χώρο της εμπορίας και της επεξεργασίας των καπνών. Η τελευταία επιθυμία του Γιουδά ήταν να μεταφερθούν, μετά θάνατον, τα οστά του στον οικογενειακό τάφο της Θεσσαλονίκης. Το μικρό μου κείμενο αφιερώνω, σαν φόρο τιμής και σεβασμού, στην μνήμη των Ξανθιωτών Εβραίων.
Από κύριο Μανώλη Σ.Χούμα
Φωτογραφίες: Μαρία Πετρά, ιστορικός-αρχαιολόγος με ειδίκευση στην καταγραφή και έρευνα της βιομηχανικής κληρονομιάς.
