Από το Μανώλη Χούμα:

Ανεγέρθηκε το 1911, όπως μας πληροφορεί η ξανθιώτικη βιβλιογραφία, απ’ τον Ρεσίτ μπέη Τοπουζλού και βρίσκεται στον πεζόδρομο της Γεωργίου Σταύρου – πρώην Δημαρχίας.
Παλιότερα ο δρόμος ένωνε την Κεντρική Πλατεία της πόλης – Κιουλλιγιέ με το Δημαρχείο – Μπελεντιγιέ, στη θέση του οποίου χτίστηκε το 1930 το μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας.
Στα ύστερα της οθωμανικής περιόδου στη Ξάνθη, γνωστή ως η Μέκκα των καπνών ανατολικού τύπου, υπήρχαν 52 πανδοχεία – χάνια κι αξιόλογα ξενοδοχεία όπως, το Μέγα Ξενοδοχείον του Φώτη Κυριαζή, το Ρουαγιάλ, κ.α.

Τα καλά ξενοδοχεία όπως το Ρουαγιάλ είχαν ιδιόκτητο νερό, που ερχόταν από ψηλά με πήλινους σωλήνες (κιούγκια), αλλά και κινητήρα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, πολύ πριν κάνει την εμφάνισή του ο Ηλεκτροφωτισμός το 1926 στην πόλη.
Στην 50χρονη Μπελ Επόκ (1860-1910) της Ξάνθης, λόγω του μοναδικού καπνού “μπασμά” βεβαίως, υπήρχαν πολλά κέντρα διασκέδασης κι ανάμεσα σ’ αυτά τα περίφημα καφέ-σαντάν, όπου ξένες αρτίστες χόρευαν και τραγουδούσαν για τη ψυχαγωγία της εύπορης τάξης της πόλης.

Σ’ ένα απ’ αυτά διευθυντής ήταν ο Γιόχαν Έρλιχ, που ανέλαβε τη διεύθυνση του Ρουαγιάλ στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’30, η στέγη του ξενοδοχείου με τον χαρακτηριστικό επικόρυφο φωταγωγό αφαιρείται και στη θέση της προστίθεται ένας όροφος σ’ εσοχή.
Οι μέχρι τώρα ονομασίες που γνωρίζουμε γι’ αυτό είναι, Ρουαγιάλ – Παλλάς – Λουξ.
Στη διάρκεια της 2ης βουλγαρικής κατοχής της Ξάνθης 1941-44, το ξενοδοχείο ονομαζόταν “Βουλγαρία” και Τσάρου Φερδινάνδου ο δρόμος Γ.Σταύρου.

Μέχρι την εποχή που χτίστηκε το ΞΕΝΙΑ της πόλης, δηλαδή, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’60, το Ξενοδοχείο Λουξ ήταν ίσως το καλύτερο της Ξάνθης.

Νοέμβριος 2021 ΜΣΧ
Το εντυπωσιακό Hotel Royal φωτογραφήθηκε πολύ κοντά στο 1911. Διαστάσεις δελταρίου : 14 x 8.8 εκ.
Φιλικούς χαιρετισμούς απ’ την Ξάνθη στις 14/27 (Π/Ν Ημερολόγιο) Δεκεμβρίου 1913, γράφει ο αποστολέας και παραλήπτης ο αρχιμηχανικός του Υπουργείου Γεωργίας της Ρουμανίας. Στην δεξιά στρόγγυλη σφραγίδα ακύρωσης γραμματοσήμων διαβάζουμε ΣΟΦΙΑ 15 ΧΙΙ 913. Χρονικά είμαστε στην περίοδο ενσωμάτωσης της Ξάνθης στη Βουλγαρία 1913 – 19.
Διευθυντής του Ρουαγιάλ είναι ο Γιόχαν Έρλιχ. Το πράσινο γραμματόσημο των 5 στοτίνκι – λεπτών, που εικονίζεται ο Τσάρος Φερδινάνδος της Βουλγαρίας, πρωτοκυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 1911. Το επιστολικό δελτάριο είναι έκδοσης : Matarasso, Saragoussi & Russo, Salonique.
Η επιτροπή επαναπατρισθέντων Ξανθίων με προεξάρχοντα τον γιατρό Κωνσταντίνο Καραμπέτση, φθάνει σιδηροδρομικώς στην Ξάνθη μια μέρα πριν την απελευθέρωσή της, δηλαδή την Πέμπτη 3 Οκτωβρίου 1919. Με λαντώ οδηγείται στο κέντρο της πόλης και, “…κατευθυνόμεθα εις το ξενοδοχείον του περίφημου Έρλιχ, ο οποίος από διευθυντής ορχήστρας καφέ-σαντάν έγινε πρώτος ξενοδόχος της Ξάνθης…” Απόσπασμα άρθρου του δημοσιογράφου Νικολάου Βέρρου, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Αθήνα, Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1919 αρ.φ. 9127 σελ 4.
Η Ξάνθη την εποχή της απελευθέρωσής της, σε εικόνα σύνθεσης τριών καρτών έκδοσης 1920.
Ο φωτογράφος βρίσκεται στον εξώστη – σερεφέ του μιναρέ του Τεμένους της κεντρικής πλατείας της πόλης.
Δεξιά του Ρολογιού και μέσα στο κόκκινο πλαίσιο, το Ξενοδοχείο Ρουαγιάλ με τον χαρακτηριστικό επικόρυφο φωταγωγό.
Στις 14/27 Μαΐου 1920 η Διοίκηση της Διασυμμαχικής Δυτικής Θράκης, Thrace Interalliée, παραδίδεται στις Ελληνικές Αρχές και στη θέση του Αρμοστή Σαρλ Αντουάν Σαρπύ, ο μέγιστος Χαρίσιος Βαμβακάς. Την απελευθέρωση της Θράκης γιορτάζουν στο Ξενοδοχείο Ρουαγιάλ, ο Διοικητής της ΙΧης Μεραρχίας στρατηγός Λεοναρδόπουλος κι ο αποχωρών συμμαχικός στρατιωτικός επόπτης Ξάνθης, Γάλλος συντ/ρχης Βικ. Ανταλλάσσονται φιλοφρονήσεις κι ο Βικ υπογραμμίζει, “Την στιγμήν ταύτην φέρω κατά νουν τον μέγαν συμπατριώτην σας τον Βενιζέλον, τον θαυματουργώς δράσαντα εν τω διπλωματικώ στίβω …” Παρευρίσκονται οι Αρχές της πόλης.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Τρίτη 19 Μαΐου 1920 αρ.φ.2974 σελ 1.
Αποσπάσματα εφημερίδων για το Ρουαγιάλ.
Αριστερά, αγγελία ενοικίασης του ηλεκτροφώτιστου Ρουαγιάλ.
ΦΩΣ Θεσσαλονίκης Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 1922 αρ.φ.3947 σελ 3.
Στη μέση, το Ρουαγιάλ με τη νέα του ονομασία Παλλάς των Αφών Καρακατούδη και Γ.Κουστογεώργου.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Θεσσαλονίκης, Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 1923 αρ.φ.4193 σελ 3.
Δεξιά, αγγελία πώλησης του Ρουαγιάλ
ΦΩΣ Θεσσαλονίκης Δευτέρα 6 Απριλίου 1925 αρ.φ.4702 σελ 3.
Το τροποποιημένο Ρουαγιάλ και με την ονομασία ΛΟΥΞ, μέσα στο κόκκινο πλαίσιο.
Γράφει ψηλά στην πρόσοψη, ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΝ ΛΟΥΞ ΕΜΒΕΡ Ρ.(Ρεσίτ) ΤΟΠΟΥΖΛΟΥ.
Κάρτα Φωτο – Κομνηνός, δεκαετίας του ’50.