Δελτίο Τύπου για τις εκδηλώσεις με αφορμή τα 76 χρόνια από τη “Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών” εξέδωσε το ΚΚΕ Ξάνθης:
Με την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Μάη το απόγευμα στην Κεντρική Πλατεία της πόλης ολοκληρώθηκαν οι εκδηλώσεις τιμής προς τους χιλιάδες αγωνιστές που έδωσαν ακόμα και την ζωή τους για τη συντριβή του ναζισμού – φασισμού.
Στην ομιλία του, ο Ορέστης Λιώλης γραμματέας της ΤΕ Ξάνθης του ΚΚΕ, ανέδειξε την τεράστια συνεισφορά των κομμουνιστών και της ΚΟ Ξάνθης στον αγώνα του Ξανθιώτικου λαού απέναντι στους Βούλγαρους φασίστες. Αυτή η συνεισφορά υπήρξε ανεκτίμητη από την πρώτη μέρα (7 Απρίλη 1941 ομιλία του υπευθύνου του ΚΚΕ στην Κεντρική Πλατεία) μέχρι και την απελευθέρωση από το 26ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ στις 14 Σεπτεμβρίου του 1944.
Παράλληλα κατήγγειλε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα για την επιχείρηση αναθεώρησης και παραχάραξης της Ιστορίας του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, την εξομοίωση του σοσιαλισμού – κομμουνισμού με τον φασισμό.
Επιπλέον επανάφερε το διαχρονικό αίτημα του ΚΚΕ προς την εκάστοτε κυβέρνηση για να διεκδικήσει άμεσα τις πολεμικές αποζημιώσεις από τη Γερμανική κυβέρνηση, οι οποίες αποτελούν χρέος προς τον λαό μας που πλήρωσε τις τεράστιες καταστροφές του κατακτητή στη χώρα μας και έδωσε εκατόμβες θύματα στην απελευθερωτική πάλη από τη ναζιστική κατοχή.
Τέλος ανέδειξε το γεγονός ότι η νικηφόρα προέλαση του Κόκκινου Στρατού και τελικά η συντριβή του ναζισμού έγιναν δυνατές χάρη στην ανωτερότητα του σοσιαλιστικού συστήματος και ότι ο σοσιαλισμός είναι το μόνο, φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας.
Η εκδήλωση έκλεισε με πορεία στην παλιά πόλη της Ξάνθης, και κατάθεση στεφάνου στο κτήριο που στεγαζόταν η Οχράνα.
Μερικά στοιχεία από τον αντιστασιακό αγώνα στην Ξάνθη ενάντια στους Βούλγαρους φασίστες.
Τον Απρίλη του 1941 με την κατάρρευση του μετώπου και ενώ οι τότε αστικές αρχές
εγκαταλείπουν τον λαό οι κομμουνιστές της Ξάνθης πρωτοστατούν για να οργανωθεί η πάλη κατά του φασίστα καταχτητή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Θωμάς Εξάρχου στο βιβλίο του «Ξάνθη 1941 -44, Όμηροι Βουλγαρίας» τη Δευτέρα 7 Απριλίου 1941 ο τότε υπεύθυνος του ΚΚΕ με το ψευδώνυμο Οδυσσέας ανέβηκε σε ένα τραπέζι στην Κεντρική Πλατεία και αφού μίλησε εναντίον του φασισμού κατέληξε:
«Ο λαός θα πρέπει να σπάσει τις πόρτες των κρατικών αποθηκών τροφίμων και να πάρει από
μέσα τα τρόφιμα για να τα μοιραστεί, αφού οι αρχές του τόπου, ο τότε έπαρχος και οι άλλοι έφυγαν και άφησαν τον λαό της Ξάνθης στο έλεος των φασιστών».
Ο Γιάννης Γαλεάδης (καπετάν Οδυσσέας), γραμματέας της ΚΟ Ξάνθης του ΚΚΕ, οι ιαχίδηδες
(Χρήστος – Ιορδάνης – Σταύρος – Μιχάλης) , ο Βασίλης Μουρατίδης, ο Κώστας Αλεξίου, τα αδέλφια Αραμπατζόγλου, Παναγιώτης, Σίμος και Χρήστος κ.α οργανώνουν την πρώτη αντιστασιακή ομάδα στην Ξάνθη. Με πρωταρχικό καθήκον τη συγκέντρωση όπλων – πυρομαχικών κλπ που άφησε πίσω του ο στρατός δημιουργούν δυο στέκια – κρησφύγετα (γιάφκες). Πρώτη γιάφκα έγινε το σπίτι των Κιαχίδηδων (όπλα, σφαίρες, χειροβομβίδες, πολύγραφο, ραδιόφωνα, κ.α.). Εκεί για μεγάλο διάστημα τυπωνόταν και το «Δελτίο» – η πρώτη αντιστασιακή «εφημερίδα» που κυκλοφόρησε στην περιοχή στην περίοδο της Κατοχής. Δεύτερη γιάφκα έγινε το σπίτι του Αραμπατζόγλου – ένα κτήμα σε ακραία συνοικία της πόλης. Εκεί γίνεται ο τόπος των παράνομων συγκεντρώσεων των αγωνιστών
και στελεχών της περιοχής. Επίσης από εδώ πέρασαν – φιλοξενήθηκαν δεκάδες καταδιωκόμενοι πατριώτες αγωνιστές της αντίστασης. Η Οχράνα (ασφάλεια των βουλγαρικών αρχών κατοχής) πληροφορήθηκε για τη δράση τους και αρχίζει το κυνηγητό, έτσι αναγκάζονται να σκορπίσουν τις γιάφκες. Ο Σάββας Μουρατίδης συλλαμβάνεται, βασανίζεται σκληρά και σε 3 μέρες υποκύπτει από τα βασανιστήρια.
Ωστόσο η Οργάνωση γρήγορα ανασυγκροτείται από τον νέο υπεύθυνο, Ιωσήφ Σπάρταλη. Η
νέα Κ.Ο. Ξάνθης του ΚΚΕ κατορθώνει να δημιουργήσει οργάνωση του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και της Εθνικής Αλληλεγγύης (ΕΑ) στην περιοχή της Ξάνθης και τον Φεβρουάριο του 1944 σχηματίζεται η πρώτη αντάρτικη ομάδα. Η ομάδα αυτή εντάσσεται αργότερα – τον Ιούλιο –στο IV/26 τάγμα του 26ου Συντάγματος.
Μετά τον Μάρτη του 1944 η Οχράνα κατορθώνει να ανακαλύψει τα ονόματα και τα
κρησφύγετα των οργανώσεων της περιοχής και προχωράει σε μαζικές συλλήψεις. Συλλαμβάνουν και εκτελούν με βασανιστήρια τον υπεύθυνο της Περιφερειακής Επιτροπής Ξάνθης του ΚΚΕ, Ιωσήφ Σπάρταλη. Οι περισσότεροι από τους συλληφθέντες καταδικάζονται σε πολύχρονες ποινές φυλάκισης, ορισμένοι μάλιστα και σε θάνατο.
Παρ όλα αυτά οι ΕΑΜικές δυνάμεις πολλαπλασιάζονται και τον Σεπτέμβρη του 1944 μετά την
κάθοδο του Κόκκινου Στρατού στη Βουλγαρία στις 6 Σεπτέμβρη, την εξέγερση και την δημιουργία της κυβέρνησης του Πατριωτικού Μετώπου στη Βουλγαρία στις 9 Σεπτέμβρη που κήρυξε τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία, η Ξάνθη απελευθερώνεται με την είσοδο τμήματος του 26 ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στις 14 Σεπτεμβρίου.
Μια ιδιαίτερη πτυχή της φασιστικής θηριωδίας στην περιοχή μας είναι και η ολοκληρωτική
εξόντωση των 550 Εβραίων κατοίκων της Ξάνθης. Τα μεσάνυκτα της 4ης Μαρτίου 1944, οι
Βούλγαροι φασίστες συνέλαβαν τους 550 Εβραίους της πόλης και τους συγκέντρωσαν σε μία
καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος. Στις 18 και 19 Μαρτίου 1944, άρχισε η μεταφορά τους μέσω Βουλγαρίας, προς τα στρατόπεδα των Ναζί όπου όλοι βρήκαν τραγικό θάνατο στα κρεματόρια. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχει η αναφορά στη δράση των Βούλγαρων κομμουνιστών κι αντιφασιστών ενάντια στη Βουλγάρικη φασιστική κυβέρνηση και τις επιδιώξεις της. Δεκάδες Βούλγαροι κομμουνιστές ενταχθήκαν σε ΕΛΑΣίτικες αντιστασιακές οργανώσεις ενώ στη Σταυρούπολη Ξάνθης υπήρχε στρατόπεδο συγκέντρωσης Βούλγαρων κομμουνιστών, αντιφασιστών,Εβραίων που έφτασε το 1943 τους 1500 κρατούμενους.
