Αποκριές – Θρακικές Λαογραφικές Εορτές
H ΦΕΞ προτείνει: Απουκριές στην Ξάνθη | Θυμόμαστε… στη ΦΕΞ
Όποιος γνωρίζει καλά την πόλη θα ξέρει ότι η ζωή στην Ξάνθη είναι άμεσα συνδεδεμένη πρώτα απ’ όλα με την παράδοση…
Οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές – Ξανθιώτικο καρναβάλι ήταν μια εξαιρετική στιγμή για να μπορέσει η πόλη να παρουσιάσει τον πλούτο μιας παράδοσης που ήταν όπως αποδείθχηκε άμμεσα συνδεδεμένη με το μέλλον της.
Στο φάκελο «Απουκριές στην Ξάνθη – Θυμόμαστε… στη ΦΕΞ» θα δούμε κάποια από αυτά τα στοιχεία.
Α π ο κ ρ η έ ς
«Απουκριές»—«Καθαρή Διφτέρα»—«Τζάρους».
«Απουκριές» – «Καθαρή Διφτέρα». Γλεντούσαν τα παληά τα χρόνια και ντυνότανε καρναβάλλια όλες τις μέρες της Απόκρηας. Τόπος, για τέτοιες συγκεντρώσεις είταν η τωρινή οδός Ορφέως, που τότε λεγότανε «στου Μόνου το καφενείο». (Ονομασίες οδών δεν υπήρχαν επί Τουρκοκρατίας. Του Μόνου το καφενείο είταν, όπου σήμερα το επιπλοποιείο του Γαβριήλ Βογιατζή, Ορφέως 17). Κυρίως από το Μπαλούκ-Παζάρ, την παληά ιχθυαγορά, όπου η πλατειούλα προ των λουτρών Κιουρκτσή-, ως τη σημερινή ταβέρνα, «Η παληά Ξάνθη». Τα πιο περίεργα καρναβάλλια μπορούσες να δεις. Αλλά την Καθαρή Δευτέρα γινόταν σωστό πανδαιμόνιο. Άλλοι ντυμένοι, άλλοι μόνο μουντζουρωμένοι, επάνω σε κάρρα, τραγουδούσαν, κάνανε τον χαρτοπόλεμο, παρουσίαζαν σκετς ωραία, παίζανε και το γαϊτανάκι. Εκεί γινόταν, η επίδειξη και ο συναγωνισμός.
Είχε όμως η εκδήλωση αυτή μια ξεγνοιασιά άλλη κι’ ένα χρώμα άλλο. Γιατί μαζί με τα κομφετί και τις σερπαντίνες αδειάζανε σακκιά ολόκληρα από όσπρια – κυρίως φασόλια – και δημητριακά.
Στο δρόμο αυτό – πού είταν το κέντρο της πόλης τότε -, είχε τα καλύτερα μπακάλικα. Οι ιδιοχτήτες στους περαστικούς – ή πεζοί είταν ή πάνω σε κάρρα – αδειάζανε το σιτάρι, τις φακές, το φασόλι κ. ά. άφθονα. Το ίδιο ανταποκρίνονταν και κείνοι, πού είταν στα κάρρα κι είχαν ανάλογες προμήθειες μαζί τους. Περίφημος τούτο τον καιρό είταν ο Στέργιος Τσίρκας. Τον θυμούνται, που είταν ό επικεφαλής στο κέφι κείνες τις μέρες.
Ο δρόμος, όταν τέλειωνε αυτό το ξέσπασμα και το ξέφρενο γλέντι, κυριολεκτικά είχε σπιθαμή τους σπόρους.
(Διήγηση κ. κ. Γεωργίου και Νικολάου Σεραμέτη).
Την Καθαρή Δευτέρα οι νοικοκυρές καθαρίζανε και ξετινάζανε όλο το σπίτι. Η κουζίνα έπρεπε ιδιαίτερα, να καθαριστεί. Προ πάντων τα μαγειρικά σκεύη, όπως είταν και μπακιρένια, έπρεπε να τριφτούν. Μάλιστα τα βράζανε με στάχτη, μέσα σε καζάνι, «για να ξιλιγδουθούνι», επειδή άρχιζε η Σαρακοστή.
«Τζάρους». «Η τζάρους» είταν φωτιά μεγάλη, πού ανάβανε τις αποκρηές με κλαδιά από πουρνάρια, και κυρίως την τελευταία Κυριακή. Στις πλατειούλες, σε υψώματα και «στ’ Αλούτσ’» προ παντός γινόταν ο τζάρος. Τον πηδούσαν, για να μην έχουν το καλοκαίρι «ψύλλι» (=ψύλλους).
… Στην αστική Ξάνθη του 1926 ιδρύεται «κομιτάτο Απόκρεω», οι καρναβαλικές στολές ετοιμάζονται στα μοδιστράδικα, σε εσπερίδες και βεγγέρες κυριαρχούν απάχηδες, καντάδες, παϊτόνια, κρινολίνα. Το 1966 μια ομάδα συμπολιτών με το όνομα Τοπική Επιτροπή Τουρισμού κηρύσσει την έναρξη ενός οργανωμένου θεσμού Αποκριάτικων Εορτών, με σημεία αναφοράς της, αφενός, το αστικό παρελθόν της πόλης, αφετέρου, την αναβίωση λησμονημένων εθίμων του «παραδοσιακού» πολιτισμού της Θράκης. Ονομάζει τις γιορτές «Θρακικές Λαογραφικές», προσδιορισμός διατηρημένος μέχρι σήμερα. Το 1991 προστίθεται επίσημα ο όρος «Ξανθιώτικο Καρναβάλι». Στην σύγχρονη νεωτερική μορφή του, οι αναβιώσεις παραστάσεων και μιμοδραμάτων του θρακικού παραδοσιακού πολιτισμού από πολιτιστικούς λαογραφικούς συλλόγους, οι πολύχρωμες στολές των μεταμφιεσμένων ομίλων, ομοιόμορφες κατά δεκάδες γύρω από τα σατιρικά άρματα, οι εκκωφαντικές μουσικές, τα πάμπολλα κέντρα διασκέδασης, τα παζάρια, μετατρέπουν την πόλη σε ένα υπαίθριο λαϊκό θέαμα (παρόμοιο με του Αριστοφάνη ή της Commedia dell’ Αrte). Τα αποκριάτικα έθιμα του Φλεβάρη εξισώνουν κωμικά και δραματουργικά την θνητότητα με την ζωή, με κυρίαρχη δομή το απελευθερωμένο λαϊκό γέλιο.
Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, Δρ. Λαογραφίας στο ΔΠΘ
