ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ 1821
Ο Δημήτρης Ψαρράς και το χρέος του ερευνητή σήμερα
«Πώς συλλογάται ο Ρήγας; Επιστροφή στις πηγές»,
εκδ. Πόλις, 2020, σελ. 205
του Θανάση Μουσόπουλου
Εδώ και πολύ καιρό εκδίδονται βιβλία που σχετίζονται με την Επανάσταση του 1821, τους πρωταγωνιστές και τα γεγονότα. Πολλά έργα αναμασούν τα ήδη γνωστά και καθιερωμένα. Είναι ο μεγάλος κίνδυνος για τον εορτασμό των δύο αιώνων, να συντηρούνται και να τονίζονται μύθοι και διαστρεβλώσεις που σχετίζονται με τον αγώνα του λαού μας.
Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να προβάλλονται τα βιβλία που έχουν να προσφέρουν κάτι καινούριο ή συμπληρωματικό στον ανολοκλήρωτο Αγώνα του 1821. Πιστεύω ότι θα κριθούμε από τους μεταγενέστερους για τον τρόπο που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια – για το τι λέμε και τι δεν λέμε.
Ένα πρόσωπο πολύ σημαντικό είναι ο Ρήγας Βελεστινλής. Η αξία του φαίνεται, ανάμεσα στα άλλα, από την προσπάθεια να υποβαθμισθεί ο ρόλος του. Με τον Ρήγα καταπιάστηκε, ερευνώντας τις πηγές, ο καταξιωμένος δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαρράς που παρουσίασε πρόσφατα το βιβλίο του «Πώς συλλογάται ο Ρήγας;».
Θα παραθέσουμε πρώτα την παρουσίαση του βιβλίου από το οπισθόφυλλο της έκδοσης:
«Η αναζήτηση νέων πηγών στο έργο του Ρήγα Βελεστινλή αποδίδει σημαντικά ευρήματα:
– Αποκαλύπτεται η πηγή των περίφημων δύο στίχων από τον Θούριο, “Κάλλιο ‘ναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή”.
– Προσεγγίζονται νέα μεταφράσματα από έργα των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών.
– Εντοπίζεται μια σημαντική γερμανική πηγή… αγγλικής προέλευσης.
– Πιστοποιείται η εξοικείωση του Ρήγα με το έργο του Βολταίρου και η μετάφραση μεγάλων αποσπασμάτων από τα κείμενά του.
– Δίνεται απάντηση στο πώς συνάντησε ο Ρήγας το “γνωμικό του Χάλερ” που σφράγισε το έργο του (“Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά”).
– Διατυπώνονται νέες σκέψεις για τη μυστική οργάνωση του Ρήγα και την προσωπική του σχέση με τη θρησκεία.
Μέσα από τα νέα αυτά ευρήματα, επιχειρείται να ερμηνευτεί η δυσανεξία της επίσημης συντηρητικής ιστοριογραφίας απέναντι στην προσωπικότητα, τη δράση και το έργο του Ρήγα. Αναλύεται ειδικά η αρνητική στάση των εκπροσώπων της Ελληνορθόδοξης Ιεραρχίας, από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ έως τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο και τη σημερινή Διοικούσα Εκκλησία.
Κυρίως, όμως, συνοψίζεται το πολιτικό σχέδιο του Ρήγα για μια πολιτειακή συγκρότηση της απελευθερωμένης Ελλάδας και των Βαλκανίων με βάση τα πιο προωθημένα προτάγματα του ριζοσπαστικού Διαφωτισμού. Το απελευθερωτικό όραμα του Ρήγα συμπεριλαμβάνει ισότιμα όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, χωρίς καμία διάκριση φύλου, εθνικής καταγωγής, θρησκείας και γλώσσας. Το επαναστατικό αυτό σχέδιο, που βέβαια ενταφιάστηκε κάτω από την επικράτηση των εθνικισμών του 19ου αιώνα, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο. Και, για πολλούς, απολύτως αδιανόητο».
Όταν διάβασα για πρώτη φορά το βιβλίο, μου έμεινε μια γλυκιά αναμονή όπως – όταν πρωτοετής στη Φιλοσοφική το 1967 – άνοιγα ένα εγχειρίδιο με δέος και ελπίδα για το άγνωστο. Τη δεύτερη ανάγνωση μπορούσα πια να κρατήσω σημειώσεις και σχόλια. Πρόκειται για ένα βιβλίο-αποκάλυψη.
Θα επικαλεσθώ τη γνώμη δύο σημαντικών αναγνωστών.
Ο Στρατής Μπουρνάζος στην κριτική του προσέγγιση σημειώνει: «Προσόν του βιβλίου είναι η απλότητα και καθαρότητα της γραφής, καθώς και η αποφυγή του εύκολου εντυπωσιασμού, ακόμα και σε θέματα «αβανταδόρικα», όπως ο πατριαρχικός αφορισμός του Ρήγα. Ο Ψαρράς αποδύεται σε μια συστηματική αναίρεση των ιδεολογικών αναγνώσεων που στρογγυλεύουν τον αφορισμό και προσεγγίζουν τον Φεραίο σχεδόν ως νεομάρτυρα. Το κάνει με αυστηρότητα, αλλά και ψυχραιμία ανατόμου· δεν πρόκειται για ψυχρότητα, αλλά για σοβαρότητα».
Μεθοδικά προχωρεί στην ανάλυσή της η Αλεξάνδρα Χριστακάκη, παρουσιάζοντας τι καινούριο πρόσφερε ο Ψαρράς στο βιβλίο του για τον Ρήγα. Θα σταθώ σε ένα ενδιαφέρον σημείο, που τονίζει – και ομολογώ πολύ λίγο το ήξερα.
«Επίσης ο συγγραφέας απαντά και στην άποψη που είχε διατυπωθεί ότι στα προσωπικά αντικείμενα του Ρήγα, που εστάλησαν στην Τεργέστη μετά την δολοφονία του βρέθηκαν και 10 αντίτυπα Καινής Διαθήκης, απόδειξη ότι ήταν θρήσκος. Άλλο ελληνικό βιβλίο περί της Καινής Διαθήκης και άλλο βιβλίο της Καινής Διαθήκης. Το γερμανικό πρωτότυπο του εγγράφου στο βιβλίο του ΄Αμαντου δίνει την απάντηση, για αυτούς, που δεν θέλουν να χαθούν στην μετάφραση».
Και καταλήγει η Αλ. Χριστακάκι: «Διαβάστε το. Είναι πολύτιμο εργαλείο και για το τί κόσμο θέλουμε να οικοδομήσουμε. Το όραμα, η πολιτική διακήρυξη του Ρήγα που επεξεργάστηκε δυο αιώνες πριν, δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Και είναι τόσο επίκαιρο».
Κλείνοντας ευχαριστώ τον Δημήτρη Ψαρρά για το έργο του αυτό – όπως και για όλα όσα ως τώρα παρουσίασε.
Σημειώνω για τον Εορτασμό των 200 χρόνων. Γράφονται και γίνονται πολλά που αποσκοπούν να μην ταράξουμε τα θολά νερά. Υπάρχουν όμως και οι απόγονοι του Ρήγα που δεν το βάζουν κάτω…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021
