ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ: Η ΞΑΝΘΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940 – 1950

του Θανάση Μουσόπουλου

1Ο ΜΕΡΟΣ

Ο εικοστός αιώνας είναι αιώνας αίματος, πόλεμοι τοπικοί και παγκόσμιοι, γενοκτονίες εμφανείς και αφανείς. Γιορτάζουμε ως Ελλάδα την 28η Οκτωβρίου 1940, τη μέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος για μας. Ο Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος θεωρείται η φοβερότερη πολεμική αναμέτρηση που γνώρισε η ανθρωπότητα. Διάρκεσε από την 1η Σεπτεμβρίου 1939 έως τις 2 Σεπτεμβρίου 1945 και άφησε πίσω του πάνω από 60 εκατομμύρια νεκρούς. Από την πλειονότητα των ιστορικών θεωρείται ως συνέχεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, γιατί στην ουσία τα αίτια και οι δυνάμεις που τον προκάλεσαν ήταν οι ίδιες.

Στο κείμενό μας θα επικεντρωθούμε στην Ξάνθη  κατά την περίοδο αυτή και τα ματωμένα χρόνια που ακολούθησαν.

*

Μιλώντας σε κείμενό μου  για τον Μεσοπόλεμο, παρέθετα το εξής απόσπασμα του  Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου από το βιβλίο «Ελληνικοί Ορίζοντες», (πρώτη έκδοση 1940):

«Η Ξάνθη φαίνεται σα να στέκει με το κεφάλι τεντωμένο μας λόγους μας Ροδόπης, με το κορμί και τα πόδια ξαπλωμένα στον κάμπο. Μα το ύφος μας είναι πέρα για πέρα το ύφος μιας πολιτείας καμπίσιας. Πολλοί δρόμοι είναι καθαροί και ευρύχωροι, πολλά σπίτια καινούρια και άνετα, πολλά καταστήματα περιποιημένα και ανοιχτόκαρδα. Δίνει την εντύπωση μιας ευχάριστης χωριατοπούλας, που προσπαθεί να δημιουργήσει τον αέρα μας μεγάλης ζωής».

 

Στην Ευρώπη ξεσπά το δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Όπως σημειώνει ο Eric Hobsbawm (στον τόμο «Η εποχή των άκρων – Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914 – 1991») ήδη στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο «πολιτική και οικονομία συγχωνεύθηκαν». Αυτό, κατά τη γνώμη μου, επεκτάθηκε και επιτάθηκε στον δεύτερο πόλεμο όπου η ριζώνει πια η παγκοσμιοποίηση.

Πλησιάζει ο πόλεμος και στην Ελλάδα, 28 Οκτωβρίου 1940.  Η Ξάνθη είχε τότε 32.000 κατοίκους και ήταν έβδομη σε πλούτο πόλη της χώρας. Στην απογραφή του 1951 είχε 27.283 κατοίκους. Θα εξετάσουμε ακριβώς τούτη τη δεκαετία.

Οι κάτοικοι της περιοχής, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, αντιστάθηκαν ηρωικά στους Γερμανούς εισβολείς στα οχυρά του Εχίνου. Οι Γερμανοί εισήλθαν στην πόλη της Ξάνθης στις 8 Απριλίου 1941 και παρέμειναν έως τις 20 Απριλίου, οπότε και παρέδωσαν την περιοχή (πέρα από κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου) στους Βούλγαρους.

Τον Απρίλιο του 1941 στο χωριό Εχίνος, μια χούφτα Έλληνες στρατιώτες από όλα τα μέρη της Ελλάδος, μεταξύ τους και μουσουλμάνοι της περιοχής που υπηρετούσαν στον Ελληνικό Στρατό, κράτησαν καθηλωμένη για 3 ολόκληρες μέρες μια βαριά εξοπλισμένη μεραρχία των Ναζί, γράφοντας τη δικιά τους επική ιστορία! Η γερμανική επίθεση ξεκίνησε τα ξημερώματα της 6ης Απριλίου του 1941. Οι μηχανοκίνητες φάλαγγες των Γερμανών θέλησαν να περάσουν, και το οχυρό είπε το δικό του «Όχι». Διοικητής του οχυρού ήταν ο Tαγματάρχης Χρήστος Δρακούσης. Το σύνολο της στρατιωτικής δύναμης του οχυρού ανερχόταν σε 20 αξιωματικούς και 645 οπλίτες. Για τρία μερόνυχτα οι έλληνες αμύνονταν ηρωικά. Η εγκατάλειψη του οχυρού έγινε τις πρώτες πρωϊνές ώρες στις 9 Απριλίου από κρυφές εξόδους από τις οποίες διέρρευσαν κάτω από καταρρακτώδη βροχή 18 αξιωματικοί και 550 στρατιώτες μεταφέροντας στα χέρια τους τραυματίες. Η φρουρά κατευθύνθηκε συντεταγμένη προς την Ξάνθη. Σύντομα όμως   πληροφορήθηκε ότι η Ξάνθη και η Κομοτηνή βρίσκονταν  ήδη υπό γερμανική κατοχή.

Ο αγώνας του οχυρού του Εχίνου είχε τελειώσει. Οι απώλειες των ελληνικών δυνάμεων ήσαν δέκα άνδρες, ενώ των Γερμανών υπερέβαιναν τους 300 νεκρούς και τους 1000 τραυματίες.

*

Οι Γερμανοί κατακτητές παραδίδουν στους Βουλγάρους την Ξάνθη, και την υπόλοιπη Θράκη πλην μιας ζώνης στον Έβρο, στα σύνορα με την Τουρκία.  Η βουλγαρική κατοχή αποδείχτηκε σκληρή και βάρβαρη, καθότι οι Βούλγαροι επιδίωκαν με κάθε μέσο τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων και όλων των λειτουργιών. Υποχρεωτικά χρησιμοποιείται η βουλγαρική γλώσσα, στα βουλγαρικά είναι οι επιγραφές των καταστημάτων, έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία και λειτουργούν μόνο βουλγαρικά, παντού κυματίζουν βουλγαρικές σημαίες, οι ελληνικές ονομασίες πόλεων, χωριών και οδών αντικαταστάθηκαν με βουλγαρικές. Τα περισσότερα ηρώα και μνημεία καταστράφηκαν, όπως της Ξάνθης,  ενώ στα υπόλοιπα σβήστηκαν οι ελληνικές επιγραφές.

Ένα ιδιαίτερα τραγικό κεφάλαιο είναι η μοίρα μας εβραϊκής κοινότητας. Από το 1941 οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να φέρουν το κίτρινο αστέρι του Δαβίδ, ενώ τους απαγόρευσαν να είναι έμποροι και βιομήχανοι. Τα μεσάνυκτα της 4ης Μαρτίου 1943, οι Βούλγαροι συνέλαβαν τους 550 Εβραίους της Ξάνθης και τους συγκέντρωσαν σε μια καπναποθήκη της οδού Σαλαμίνος. Λίγες μέρες μετά τους μετέφεραν στα στρατόπεδα των Ναζί όπου όλοι βρήκαν τραγικό θάνατο στα κρεματόρια. Οι κατακτητές λεηλάτησαν εβραϊκά σπίτια και καταστήματα, καταπατήθηκαν ιδιοκτησίες. Η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας ήταν ολοκληρωτική.

Περιβόητα είναι τα λεγόμενα  «ντουρντουβάκια», ξανθιώτες κάθε θρησκεύματος που εξορίστηκαν σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία, και, συχνά, δεν ξαναγύρισαν από εκεί.

Επίσης υπάρχουν οι λεγόμενοι «Βουλγαρογραμμένοι», που για να έχουν κάποιες διευκολύνσεις και συσσίτια από τις δυνάμεις κατοχής, άλλαζαν το ονοματεπώνυμό τους για να μοιάζει βουλγαρικό. Συναφείς είναι και οι δωσίλογοι, που είχαν «πάρε δώσε» με τους κατακτητές, ελάχιστοι από τους οποίους τιμωρήθηκαν μετά την απελευθέρωση.

Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν την Ξάνθη στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. Ως την άνοιξη του 1945 έχουμε την περίοδο της λεγόμενης εαμοκρατίας. Ακολούθησε η εγκατάσταση των επίσημων αρχών.

(ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ  ΤΟ 2Ο ΜΕΡΟΣ)

 

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ 28ΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2020