Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου 2018 ώρα 20.00 στο Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης. Με την Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου Διδάκτωρ Λαογραφίας ΔΠΘ
«Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει!»
Ο Φλεβάρης, ο Κουτσοφλέβαρος, ο «δίσεκτος» και «άτακτος» είναι ο μήνας των καθαρμών, άρα του γόνιμου θανάτου με την προϋπόθεση της αναγέννησης. Από το κλάδεμα των αμπελιών του Αγίου Τρύφωνα έως την «Τρανή» Αποκριά και την Καθαρά Δευτέρα (μεταβατικό στάδιο προς την περίοδο της Σαρακοστής), ο Φλεβάρης σημαδεύει το τέλος του χειμώνα με ένα οργιαστικό ξέσπασμα που προετοιμάζει την ευφορία της γης και την γονιμότητα των ανθρώπων. Τα έθιμά του υφαίνονται γύρω από την αρχετυπική ιδέα της διακωμώδησης του καρναβαλικού θανάτου με σκοπό την κατάργησή του και τυπολογούνται ως:
- καθαρμοί, άναμμα και σβήσιμο τελετουργικής φωτιάς (Τζάρος),
- ενθρόνιση και κάψιμο του Καρνάβαλου (σύμβολο του παλιού χρόνου, του χειμώνα),
- τελετουργικά της μεταμφίεσης, της μάσκας, της μεταμόρφωσης του σώματος και της παραμόρφωσής του (όπως οι καμπούρηδες γελωτοποιοί), των φυσικών λειτουργιών, του δεσμού του θνητού με την γη, την ύλη, την τροφή, με το φυσικό και κοσμικό σύμπαν,
- δρώμενα και μιμοδράματα (κουρελήδων κουδουνοφόρων που εισβάλλουν και αναστατώνουν με τον εκκωφαντικό θόρυβο και τα πειράγματά τους τον πολιτισμένο κόσμο), αναπαραστάσεις γενετήσιας πράξης, παρωδίες γάμου και κηδείας, θανάτου και νεκρανάστασης,
- πρωτίστως αντιστροφή της τάξης και της κοινωνικής ιεραρχίας,γύρισμα του χρόνου και του κόσμου από την ανάποδη(οι άντρες γίνονται γυναίκες), όπου το «κάτω» προωθείται «επάνω» (οι ζητιάνοι γίνονται βασιλιάδες, οι μωροί σοφοί, οι φτωχοί πλούσιοι) και αποθέωση της τρέλας,
- πλουσιοπάροχα συμπόσια με μέθη, κραιπάλη, ξέφρενους χορούς, ρίξιμο αντικειμένων, ανταλλαγή πειραγμάτων
- απελευθέρωση τουλαϊκού γέλιουπου εκφράζει την «λαϊκή ανεπίσημη αλήθεια» («όλοι γελούν με όλα και με όλους, ακόμη και με τον εαυτό τους» ), δηλώνεται με την ελευθεριότητα του πνεύματος και του λόγου (αθυροστομία, σάτιρα) και με την προσωρινή άρση των απαγορεύσεων.
Όλα αποδίδουν ένα σύστημα αντιθέσεων (πόλεμος κρεοφαγίας με νηστεία, αφθονίας με λιτότητα, ελευθεριότητας με γέλιο αισθησιασμού με εγκράτεια), δυο αντίπαλων κοινωνικών χρόνων που σημειοδοτούν την αέναη επανάληψη της φύσης και της κοσμικής δημιουργίας.
Στην αστική Ξάνθη του 1926 ιδρύεται «κομιτάτο Απόκρεω», οι καρναβαλικές στολές ετοιμάζονται στα μοδιστράδικα, σε εσπερίδες και βεγγέρες κυριαρχούν απάχηδες, καντάδες, παϊτόνια, κρινολίνα. Το 1966 μια ομάδα συμπολιτών με το όνομα Τοπική Επιτροπή Τουρισμού κηρύσσει την έναρξη ενός οργανωμένου θεσμού Αποκριάτικων Εορτών, με σημεία αναφοράς της, αφενός, το αστικό παρελθόν της πόλης, αφετέρου, την αναβίωση λησμονημένων εθίμων του «παραδοσιακού» πολιτισμού της Θράκης. Ονομάζει τις γιορτές «Θρακικές Λαογραφικές», προσδιορισμός διατηρημένος μέχρι σήμερα. Το 1991 προστίθεται επίσημα ο όρος «Ξανθιώτικο Καρναβάλι». Στην σύγχρονη νεωτερική μορφή του, οι αναβιώσεις παραστάσεων και μιμοδραμάτων του θρακικού παραδοσιακού πολιτισμού από πολιτιστικούς λαογραφικούς συλλόγους, οι πολύχρωμες στολές των μεταμφιεσμένων ομίλων, ομοιόμορφες κατά δεκάδες γύρω από τα σατιρικά άρματα, οι εκκωφαντικές μουσικές, τα πάμπολλα κέντρα διασκέδασης, τα παζάρια, μετατρέπουν την πόλη σε ένα υπαίθριο λαϊκό θέαμα (παρόμοιο με του Αριστοφάνη ή της Commedia dell’ Αrte). Τα αποκριάτικα έθιμα του Φλεβάρη εξισώνουν κωμικά και δραματουργικά την θνητότητα με την ζωή, με κυρίαρχη δομή το απελευθερωμένο λαϊκό γέλιο.
Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, Δρ. Λαογραφίας στο ΔΠΘράκης