ΤΕΤΑΡΤΗ 24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2018
[20.00] ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΞΑΝΘΗΣ
«Λαϊκά έθιμα του Δωδεκαημέρου, των γιορτών και του Γενάρη»
Με την Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου Δρ. Λαογραφίας ΔΠΘ
«Ω Γενάρη καλαντάρη και καλά καλαντισμένε» (Πόντος)
Ο Ιανουάριος βρίσκεται στο επίκεντρο της οριακής περιόδου του Δωδεκαημέρου που ξεκινά από την 23η Δεκεμβρίου και τελειώνει των Φώτων. Οι τρεις γιορτές των πλέον φορτισμένων σημείων της συνδέονται με την αναγέννηση του ηλίου και την τελική νίκη του φωτός ενάντια στις δυνάμεις του σκότους (καθώς ο Χριστός γεννάται ως «Ήλιος»), και επικυρώνουν τα χρονικάόρια, ένα ζήτημα ιδιαιτέρως σημαντικό στον λαϊκό πολιτισμό. Στο Δωδεκαήμερο, όχι απλώς παύει ένα χρονικό διάστημα και αρχίζει κάποιο άλλο, αλλά επιπλέον καταργείται το παρελθόν έτος ως «θάνατος», και ταυτόχρονα συντελείται μια «νέα γέννηση», αφού κάθε νέο έτος σημαίνει την αναδημιουργία και την επανάληψη του χρόνου εξ αρχής και της κοσμογονικής «στιγμής» της Δημιουργίας. Σε αυτές τις κρίσιμες, «επικίνδυνες», «αβάφτιστες» ημέρες, τα όρια, τα «κατώφλια» των δύο κόσμων είναι «ανοικτά», ο «Έξω» χώρος (ο υπάρχων εκτός των «αγιασμένων» -πολιτισμένων ορίων της ανθρώπινης κοινότητας) και ο «Κάτω Κόσμος» εισβάλλουν στον «Εδώ» κόσμο και χωροχρόνο των ζωντανών. Γι’ αυτό η περίοδος αυτή βρίθει από εθιμικέςεπαναλαμβανόμενες τελετουργίες, συμβολικές και πρακτικές δραστηριότητες, που σκοπεύουν να σημειοδοτήσουν το χρονικό πέρασμα – την μετάβαση (από το λίγο φως στο πολύ, από την ξηρότητα στην ελπιδοφόρο αναβλάστηση, από την διάψευση του παλιού χρόνου στην ελπίδα του νέου), να συμβολοποιήσουν την αναγέννηση (με στολισμούς δέντρων, χρήση θαλερών κλαδιών, τελετουργικές πανσπερμίες και καταχύσματα -σπάσιμο ροδιού), να επιφέρουν ζωή, αφθονία, γονιμότητα, παραγωγή, ευετηρία συνταιριάζοντας προσφορές και προσευχές με τις καίριες ώρες, και λαμβάνοντας προστατευτικά μέτρα ώστε να εκβιάσουν την διασφάλιση της ευτυχίας:
- με τον«καλό»λόγο (κάλαντα, ευχές και αντευχές)
- με ταπλουσιοπάροχα γεύματα, κατάφορτα από τελετουργικά φαγητά έντονου συμβολισμού, τα οποία προοιωνίζονται και επιδιώκουνομοιοπαθητικά ή αναλογικά την ποθητή υλική ευφορία και αφθονία αγαθών καθ’ όλον τον επόμενο χρόνο (μια συμβολική επαναφορά του στην πρώτη κατάσταση του κόσμου της «αρχικής αφθονίας»)
- με τηνπροσφοράφιλοξενίας και την επίδειξη γενναιόδωρης διάθεσης (δώρα κλπ)
- μετελετουργικές ενέργειες και πράξειςσυμβολικής ύλης π.χ. φωτιά (ως διαβατήρια οδό και όριο ανάμεσα στον «Εδώ» και τον «Άλλο» κόσμο) που σημειοδοτεί την αναγεννητική, εξαγνιστική, ευγονική, καθαρτήρια, αποτροπαϊκή, φυλακτήριο λειτουργία της (π.χ. τελετές εστίας, «πάντρεμα της φωτιάς», «χριστόξυλο», χρήση αναγεννητικής στάχτης) ή ακόμη με εκτεταμένους αγιασμούς και ανανέωση των υδάτων
- μεδρώμενα(τελετουργικές μεταμφιέσεις προς επιδίωξη της γονιμότητας της γης ή με την δημιουργία φυλακτήριων κύκλων και αποδιωκτικούς θορύβους των μεταμφιεσμένων)
- μεμαντικέςσυνήθειες καθώς ο άνθρωπος στρέφεται στον «ανοιχτό» ουρανό ώστε να βρει τα σημάδια του καιρού, του καλού ταξιδιού κλπ. και να δοκιμάσει την τύχη του στο κατώφλι του νέου χρόνου (φλουρί βασιλόπιτας, «πρωταντικρίσματα» και «πρωτακούσματα» της Πρωτοχρονιάς, «ποδαρικό» κ.ά.).
Βέβαια τα αστικά έθιμα είναι πολιτισμικές εξελίξεις των αγροτικών (νεωτερικές ευχές μέσω ηλεκτρονικών μέσων που αντικατέστησαν τις αστικές ευχετήριες κάρτες αντί των παραδοσιακών προφορικών ευχών, υποδοχή του νέου χρόνου «έξω» στον κοινό κοινοτικό χώρο -κεντρική πλατεία, φολκλορική αναβίωση δρωμένων με κουδουνάτους κ.ά.)
Ο Γενάρης κλείνει με πανήγυρεις (π.χ. Αγίου Αθανασίου) και την γιορτή των Τριών Ιεραρχών με ιδιαίτερο λαογραφικό περιεχόμενο.
Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου, Δρ. Λαογραφίας στο ΔΠΘράκης
Κρατήσεις θέσεων στο τηλ 25410 25421
Είσοδος ελεύθερη
2-3 πράγματα που ξέρω …για το λαϊκό πολιτισμό
Σε ένα ημερολογιακό κύκλο 12 παρουσιάσεων – «μαθημάτων», όσα οι μήνες του χρόνου, τα «δώδεκα παλικάρια» όπως αναπαριστώνται στην λαϊκή αφήγηση, θα προσεγγίσουμε τα έθιμα της Θράκης και των πληθυσμών της (Θρακιωτών, Μικρασιατών, Ποντίων, Βλάχων, Σαρακατσάνων) με βάση τον προβληματισμό γιατί αυτό το έθιμο γίνεται αυτήν την εποχή του χρόνου; Ποια είναι η σχέση του ανάμεσα στην τελετουργική πράξη και στον χρόνο που αυτό πραγματοποιείται; Ο στόχος των «μαθημάτων» είναι να γνωρίσουμε επιπλέον το γιατί επιτελούμε τα έθιμα που οικειοποιηθήκαμε μέσα σε ένα παραδεδομένο πλαίσιο πολιτισμού; Τι συμβολίζουν (ακόμη και στις μικρότερες λεπτομέρειές τους); Τι σημαίνουν και πώς ερμηνεύεται η «παράστασή» τους; Ποιοι οι λόγοι τους; Ποιοι οι σκοποί τους; Τι επικοινωνούμε με αυτά; Ποια είναι η έννοια, το περιεχόμενό τους; Ποια η λειτουργία τους και η λειτουργικότητά τους; Γιατί γίνονται τα συγκεκριμένα τελετουργικά δρώμενα και όχι κάποια άλλα; Ποιες οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσα στις παραδόσεις των διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων κλπ.
Περισσότερες πληροφορίες στο αναλυτικό πρόγραμμα της ΦΕΞ στο www.fex.org.gr όπου θα βρείτε τον τίτλο και θέμα του κάθε μήνα.