Η επίσκεψη του Τζ. Μπαγιάρ ολοκληρώθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1952, ενώ το καλό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών συνεχίστηκε για ακόμη αρκετά χρόνια, μέχρι να έρθουν τα Σεπτεμβριανά του 1955 και, αργότερα, οι διώξεις των Ρωμιών και το Κυπριακό να δημιουργήσουν βαθιά ρήξη.

Του Χρήστου Ηλιάδη* από τα Ενθέματα της Αυγής

Η επίσκεψη Ερντογάν καταγράφηκε ως «η πρώτη επίσκεψη Τούρκου Προέδρου στην Ελλάδα έπειτα από 65 χρόνια». Ποια όμως ήταν η προηγούμενη επίσκεψη προέδρου της γείτονος και κάτω από ποιες συνθήκες πραγματοποιήθηκε; Αν δούμε τα δημοσιεύματα της τότε εποχής, η υποδοχή που είχε τύχει ο Τούρκος Πρόεδρος ήταν εντελώς διαφορετική σε σχέση με αυτήν του Ερντογάν, κάτι που αναδεικνύει το γεγονός ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν είναι μονοσήμαντες ιστορικά, ούτε χαρακτηρίζονταν πάντα από καχυποψία και ένταση.

Ήταν 28 Νοεμβρίου 1952 όταν ο Τζελάλ Μπαγιάρ, Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας (1950-1960), αφίχθη στην Αθήνα. Η επίσκεψη Μπαγιάρ έγινε σε μια περίοδο επίσημης «ελληνοτουρκικής φιλίας» – η δεύτερη αντίστοιχη έπειτα από αυτή της περιόδου Βενιζέλου-Ινονού το 1928-1932. Το δόγμα Τρούμαν (1947) και η ταυτόχρονη είσοδος των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ (1952) ήταν βασικές κινητήριες δυνάμεις της νέας εποχής φιλίας, αφού οι δύο χώρες αποτελούσαν το νοτιοανατολικό άκρο του αποκαλούμενου «ελεύθερου κόσμου». Επιπλέον, τόσο σε Ελλάδα όσο και σε Τουρκία εξελέγησαν την ίδια χρονιά (1950) μετριοπαθείς κυβερνήσεις (Πλαστήρα και Μεντερές). Ενδεικτικό του κλίματος μέσα στο οποίο έγινε η επίσκεψη είναι το γεγονός ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός Πλαστήρας είχε προτείνει μερικούς μήνες πριν τη δημιουργία ομοσπονδίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στα πρότυπα των ΗΠΑ, διευκρινίζοντας βέβαια ότι επρόκειτο για προσωπική του άποψη.

Της επίσκεψης Μπαγιάρ είχε προηγηθεί αυτή του πρωθυπουργού της γείτονος Α. Μεντερές, την άνοιξη του 1952. Μάλιστα, στις γενικότερες προσπάθειες βελτίωσης του κλίματος των δύο χωρών, με αφορμή την επίσκεψη Μεντερές, ο υπουργός Παιδείας απέστειλε εγκύκλιο σε όλα τα δημόσια σχολεία της χώρας με οδηγίες για την αποφυγή αναπαραγωγής αρνητικών στερεοτύπων έναντι της Τουρκίας. Όπως διαβάζουμε σε τοπική εφημερίδα, «ο κ. υπουργός της Παιδείας συνέστησε δι’ εγκυκλίου του προς τας εκπαιδευτικάς αρχάς όπως εφεξής οι διδάσκοντες τα μαθήματα Ιστορίας, Γεωγραφίας και Νεοελληνικών αποφεύγουν με μεγίστην προσοχήν τους χαρακτηρισμούς, σχόλια και υπαινιγμούς δυνάμενους να διεγείρουν εις τας ψυχάς των μαθητών τας δυσμενείς διαθέσεις και εχθρικά συναισθήματα προς τον λαόν της φίλης και συμμάχου Τουρκίας» (“Χρόνος” Κομοτηνή, 3.05.1952).

Η επίσκεψη Μπαγιάρ ήρθε να επιβεβαιώσει το καλό κλίμα με πανηγυρικό τρόπο. Στην Αθήνα ο Τούρκος Πρόεδρος ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης της πόλης. Όπως διαβάζουμε στον Τύπο της εποχής με αφορμή την ανακήρυξη, το ελληνικό βασιλικό ζεύγος προσέφερε στον Τούρκο καλεσμένο πολύτιμα δώρα: «Ταύτα είναι κυτία εκ καθαρού χρυσού, πιστά αντίγραφα των ευρεθέντων τελευταίως εις τάφους» (“Ταχυδρόμος”, Καβάλα, 29.11.1952).

Επόμενος σταθμός της επίσκεψης του Τούρκου Προέδρου, συνοδεία του ελληνικού βασιλικού ζεύγους, η Θεσσαλονίκη, η οποία υποδέχτηκε τους καλεσμένους «σημαιοστόλιστος και εν παλλαϊκώ συναγερμώ». Μάλιστα, κατά την επίσκεψη του στην οικία του Κ. Ατατούρκ, ο Τούρκος Πρόεδρος παρατήρησε ότι αυτή έπρεπε να επιπλωθεί κατάλληλα, σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής γέννησης του Ατατούρκ. Κατόπιν τούτου, Τούρκοι ειδικοί σε συνεργασία με τις ελληνικές αρχές ανέλαβαν να αντικαταστήσουν την υπάρχουσα επίπλωση (“Ταχυδρόμος” Καβάλα, 2.12. 1952).

Το λιμάνι της Καβάλας ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός προς τη δυτική Θράκη, όπου οι καλεσμένοι κατέφθασαν διά θαλάσσης με το αντιτορπιλικό Έλλη. Η υποδοχή ήταν επίσης γιορτινή, καθώς «οι μαθηταί και μαθήτριαι των σχολείων μας, οι πρόσκοποι και αι οδηγοί, τα ελπιδοφόρα αυτά νειάτα, είχον παραταχθή εις τα πεζοδρόμια της παραλίας και τας πέριξ της Πλατείας Φουάτ οδούς (σ.σ.: η σημερινή πλατεία Ελευθερίας) με μικράς τουρκικάς και ελληνικάς σημαίας εις τας χείρας των». Μάλιστα, στο κύριο άρθρο της η τοπική εφημερίδα “Ταχυδρόμος”, με τίτλο «Καλωσήρθατε» ανέφερε ότι «ο επιφανής ξένος, θα διαπιστώση, δια μίαν ακόμη φορά, ότι το πανελλήνιον τρέφει βαθύτατον τον πόθον διά την φιλικήν, ειρηνικήν και δημιουργικήν συμβίωσιν μετά του ευγενούς λαού της χώρας των». Το άρθρο συνέχιζε, ότι «η επίσκεψις του κ. Τζελάλ Μπαγιάρ εις την χώραν μας επισφραγίζει κατά τον πλέον πανηγυρικόν, αυθόρμητον και εκδηλωτικόν τρόπον την αιώνιον φιλίαν μεταξύ των δύο συμμάχων εθνών και μεταξύ των δύο αδελφών λαών, τους οποίους κοινά ιδανικά και κοινή μοίρα τους συνδέει» (“Ταχυδρόμος”, Καβάλα, 2.12.1952).

Όπως οι περισσότερες επισκέψεις Τούρκων αρχηγών στην Ελλάδα, έτσι και αυτή του Τζ. Μπαγιάρ έκλεισε με περιοδεία του στη δυτική Θράκη. Στην Κομοτηνή, μάλιστα, με αφορμή την επίσκεψη έγιναν τα εγκαίνια του πρώτου μειονοτικού Γυμνασίου, το οποίο πήρε και το όνομα Τουρκικό Γυμνάσιο – Τζελάλ Μπαγιάρ. Η ίδρυση του Γυμνασίου γιορτάστηκε ως άλλη μια στιγμή της φιλίας μεταξύ των δύο λαών. Όπως έγραφε η τοπική εφημερίδα “Χρόνος” την ημέρα της επίσκεψης, «είμεθα ευτυχείς διότι μερικά στρέμματα γης της θρακικής πρωτεύουσης μετεβλήθησαν με την φιλόστοργον πνοήν των βασιλέων μας και τον ειλικρινή ζήλον δύο μεγάλων λαών, εις βωμόν επί του οποίου θα εγκαινιασθή ο πολύτιμος καρπός μιας βαθειάς, γόνιμου και ιστορικής καλλιέργειας των ασπίλων και ιερών θησαυρών του πνεύματος».

Η επίσκεψη του Τζ. Μπαγιάρ ολοκληρώθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1952, ενώ το καλό κλίμα μεταξύ των δύο χωρών συνεχίστηκε για ακόμη αρκετά χρόνια, μέχρι να έρθουν τα Σεπτεμβριανά του 1955 και, αργότερα,οι διώξεις των Ρωμιών και το Κυπριακό να δημιουργήσουν βαθιά ρήξη. Αυθόρμητες ή όχι, οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού και η επίκληση της «φιλίας» ξεχάστηκαν για δεκαετίες, στη σκιά της τουρκικής εισβολής και των εντάσεων στο Αιγαίο, για να επανεμφανιστούν έως ένα σλόγκαν -συνήθως κενό περιεχομένου- στα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Η Αριστερά υπήρξε πρωτοπόρα μετά το 1974 στις πρωτοβουλίες για αλληλεγγύη, επικοινωνία και ανταλλαγές με τη γείτονα. Η ραγδαία μεταβολή που έχει όμως συντελεστεί με την άνοδο του πολιτικού Ισλάμ και την απομάκρυνση από τις κοσμικές αρχές και την ευρωπαϊκή ενοποίηση που έφερε η διακυβέρνηση Ερντογάν φαίνεται να έχουν φέρει σε αμηχανία τις προσπάθειες αυτές. Η τελευταία επίσκεψη Τούρκου Προέδρου αποτέλεσε ίσως τη μοναδική αρχηγού της γείτονος όπου τα βασικά ζητήματα συζήτησης δεν αφορούσαν αποκλειστικά τις διμερείς σχέσεις, αλλά το προσφυγικό και μεταναστευτικό, τη δήλωση Τουρκίας – Ε.Ε. και την τύχη των Τούρκων πολιτικών προσφύγων. Ίσως λοιπόν να είναι καιρός να αναπτυχθούν νέες πρωτοβουλίες αλληλεγγύης ανάμεσα στους δημοκρατικούς πολίτες και σε συλλογικότητες στις δύο πλευρές του Αιγαίου, οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τις αλλαγές αυτές και θα περιλαμβάνουν την ανάγκη αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και ένταξης των μεταναστών, αλλά και εκδημοκρατισμού και ισότιμης συμμετοχής.

 

  • Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι Δρ πολιτικός επιστήμονας σύμβουλος του προγράμματος JUSTROM στην Ελλάδα, γενικός γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

    Πηγή