Μια άγνωστη όσο και απίστευτη ιστορία που εκτυλίχθηκε πριν από 99 χρόνια υπενθυμίζει το xanthi2.gr με μια σύντομη έρευνά του για την ιστορία του Δ Σώματος Στρατού, με την ευκαιρία της αλλαγής σκυτάλης στην ηγεσία του σχηματισμού.
Πρόκειται για την αιχμαλωσία του Σώματος, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου εν μέσω του Εθνικού Διχασμού (και ενώ η έδρα του ήταν στην Καβάλα) και την ασυνήθιστη στα παγκόσμια χρονικά, αιχμαλωσία και μεταφορά όλου του σχηματισμού στη Γερμανική πόλη Γκέρλιτζ (Görlitz) της Σαξωνίας, στα σύνορα με την Πολωνία. Εκεί αναπτύχθηκε μια πρωτόγνωρη πνευματική δράση και επαφή με τη γερμανική διανόηση ενώ το 1919 υπήρξε εξέγερση των αντιβασιλικών στελεχών που εξέλεξαν δικό τους τους επαναστατικό συμβούλιο και πήραν μέρος στην επανάσταση των “σπαρτακιστών” στο πλευρό της Ρόζας Λούξεμπουργκ !
Οι συμπτώσεις συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια και Έλληνες έφτασαν στη -διχοτομημένη πια- γερμανική πόλη μετά τον Εμφύλιο, το 1949, ενώ για την ερμηνεία της πρωτόγνωρης αιχμαλωσίας υπήρξαν θετικές και αρνητικές επικρίσεις καθώς και διαμάχη για το αν ήταν ή όχι προδοσία, επηρεασμένες από την αντιπαράθεση του Εθνικού Διχασμού και της επίδρασής του στα γεγονότα.
Η άγνωστη ιστορία
Tο 1916, μεσούντος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οδηγήθηκε στο Γκέρλιτζ το Δ’ Σώμα Στρατού με δύναμη 7.000 αξιωματικούς και οπλίτες, έπειτα από την κατάκτηση της Ανατολικής Μακεδονίας από τους Βουλγάρους. Η παράδοση του Σώματος στους Γερμανούς έγινε κατόπιν πιέσεων των δύο εμπόλεμων πλευρών και αφού το είχε απαγορευτεί οποιασδήποτε ένοπλη αντίσταση. Σύμφωνα με μια εκδοχή, βρεττανικό πλοίο στο λιμάνι της Καβάλας, προσφέρθηκε να φιλοξενήσει το Σώμα, αλλά η φιλοβασιλική ηγεσία δεν θέλησε να διαταράξει τις σχέσεις του Κωνσταντίνου με τους Γερμανούς. Έτσι από τον εκτελώντα χρέη Διοικητή του εγκαταλειμμένου Σώματος, Συνταγματάρχη Χατζόπουλο υπήρξε αίτημα προς τον Γερμανό Αρχιστράτηγο Χίντεμπουργκν για κατ΄ευφημισμό «φιλοξενία» στη Γερμανία, προκειμένου να αποφευχθεί την τελευταία στιγμή η επώδυνη βουλγαρική αιχμαλωσία. Η μετακίνηση έγινε με 10 τρένα μέσω Βουλγαρίας και κράτησε πάνω από μία εβδομάδα.
Η αρχική υποδοχή ήταν ενθουσιώδης από τους Γερμανούς. Στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για ιδιότυπη αιχμαλωσία, καθώς κανένας απολύτως δεν είχε το δικαίωμα να εγκαταλείψει το γερμανικό έδαφος καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου ενω υπήρχε διαχωρισμός των φιλοβασιλικών και φιλογερμανών αξιωματικών, που απολάμβανε προνόμια σε σχέση με τους βενιζελικούς που υπέστησαν διώξεις. Οι στρατιώτες υπέφεραν από στερήσεις και κακές συνθήκες με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 400 περίπου άτομα, τα περισσότερα από φυματίωση.
Πνευματική πρωτοπορία
Πάντως υπήρξαν αξιοπρόσεκτες παρεμβάσεις πολλών Γερμανών διανοούμενων φιλελλήνων στο στρατόπεδο του Γκαίρλιτς, που σκόπευαν κυρίως στη διενέργεια μελετών, ερευνών και 
ηχογραφήσεων διαλέκτων και μουσικής (μεταξύ αυτών και η πρώτη καταγραφή ρεμπέτικου με μπουζούκι παγκοσμίως), που σήμερα μόλις βγαίνουν στο φως προκαλώντας επιστημονικό και γενικότερο ενδιαφέρον. Αξιόλογη ήταν επίσης η πνευματική και πολιτισμική δραστηριότητα πολλών Ελλήνων αιχμαλώτων καλλιτεχνών και διανοουμένων, όπως ο αργότερα σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας Βασίλης Ρώτας, ο λογοτέχνης Λέων Κουκούλας και ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης. Εκεί εκδόθηκε επίσης ελληνική εφημερίδα που κυκλοφορούσε σε όλη τη Γερμανία και ,δεδομένων των συνθηκών, ήταν μια ελληνική κοινότητα που μεγαλούργησε. Επίσης υπήρξαν μικτοί γάμοι αλλά και αντιζηλίες.
Στις αρχές του 1918, με την κατηγορία ότι ασκούσαν προπαγάνδα, 25 Έλληνες αξιωματικοί οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Βέρλ της Βεστφαλίας, ενώ άλλοι 17 στις φυλακές του Κόνιγκσμπεργκ. Οι Γερμανοί απαίτησαν από τους στρατιώτες να συμμετέχουν σε αγροτικές ασχολίες. Ορισμένοι Έλληνες διασκορπίστηκαν βίαια, από την Κολωνία μέχρι και το Μπρέσλαου, σε πολεμικές βιομηχανίες, ορυχεία, εργοστάσια και αλλού….
Στο πλευρό της Ρόζας Λούξεμπουργκ !
Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, όταν μετά την ανακωχή οι βασιλικοί αξιωματικοί, φοβούμενοι αντίποινα, αρνούνταν να επιστρέψει το Δ’ Σώμα στη βενιζελική Ελλάδα. Αυτό έδωσε το έναυσμα στους απελπισμένους στρατιώτες να πάρουν αθρόα μέρος στη γερμανική επανάσταση των Σπαρτακιστών της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ με αίτημα την άμεση επιστροφή στην πατρίδα και αφού είχαν εκλέξει δικό τους σοβιέτ. Μετά την αποτυχία της εξέγερσής τους και τη διαφωνία τους και με την τοπική Επαναστατική Επιτροπή, οι 5.000 δραπέτευσαν άτακτα με κάθε μέσο και επέστρεψαν κατά ομάδες, ύστερα από αφάνταστες ταλαιπωρίες και πολλά θύματα.
Κατά μια παράδοξη ιστορική σύμπτωση, τριάντα περίπου χρόνια αργότερα, 14.000 πολιτικοί πρόσφυγες, μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα (1949), κατέφυγαν στη ίδια ακριβώς πόλη. Το Γκαίρλιτς εν τω μεταξύ είχε διχοτομηθεί (1945), με σύνορο τον ποταμό Νάισε που διασχίζει την πόλη, και οι ανατολικές συνοικίες του είχαν παραχωρηθεί στην Πολωνία με το όνομα Ζγκορζέλετς (Zgorzelec). Έτσι στη χωρισμένη στα δύο πόλη, βρέθηκαν Έλληνες διαφορετικών γενεών -θύματα των δύο μεγάλων συρράξεων του 20ου αιώνα- που για πολλά χρόνια ούτε καν θα υποψιάζονται την ύπαρξη συμπατριωτών τους στην απέναντι όχθη.
Τί έγινε στην Εξέγερση των Σπαρτακιστών
Φωτογραφίες/Υλικό: Μηχανή του Χρόνου
Για την υπόθεση έχει γραφτεί το βιβλίο “Οι Έλληνες του Γκαίρλιτζ” του Γ. Αλεξάτου, Εκ. Κυριακίδη, 2010. Επίσης υπάρχει σχετικό αφιέρωμα της εκπομπής Ανταποκριτές της ΕΡΤ
Επιμέλεια: Γ. Σιδηρόπουλος
