Για τους τροβαδούρους της γνώσης και της ζωής. Παράδοξο υστερόγραφο στη συζήτηση για τα Μουσικά Σχολεία. Του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου
Το αρχικό ερέθισμα ήταν μια συνέντευξη στο έντυπο Le Journal du Dimanche, του αειθαλή στοχαστή Michel Serres που με τη διεισδυτική σκέψη του αποκρυπτογραφούσε τον κόσμο του αύριο. Διαυγής ορθολογισμός και ποιητική ενατένιση του κόσμου, με τη φιλομαθή διάθεση και αισιόδοξη προοπτική του εξερευνητή που στο βάθος του ορίζοντα διαβλέπει τις δημιουργικές προκλήσεις αντί για τα μαύρα σύννεφα της απειλής του αγνώστου. Το κίνητρο ισχυρό για να σκύψω στη σπουδή του έργου του με την έννοια του λατινικού studium ή του γαλλικού étude, αλλά και με τη σημασία της «σπουδής» του μουσικού έργου που χρησιμοποιείται για διδασκαλία. Ολοκλήρωσα λοιπόν πρόσφατα το βιβλίο “Le Tiers-lnstruit“, (πιο υποβλητικός ο τίτλος της Αγγλικής μετάφρασης «Ο τροβαδούρος της γνώσης»), του Γάλλου φιλοσόφου και καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Stanford του Michel Serres. Μια πολυσέλιδη πραγματεία για την εκπαίδευση, τη δημιουργία, την επινόηση, τη γνώση. Βρέθηκα ταξιδευτής μαζί του στο ίδιο καράβι με όσα με παθιάζουν εδώ και 20 χρόνια: τη δημιουργική έναντι της παραγωγικής γνώσης, την καινοτομία έναντι της τυποποίησης.
Η αληθινή εκπαίδευση συντελείται στη διασταύρωση ρευμάτων που δημιουργούν γνωσιακές και πολιτισμικές συνθέσεις, συναντήσεις, κάποιες φορές απρόσμενες, κοινωνία προσώπων, το ανέκλειπτο πάθος για δημιουργία. Η αληθινή γνώση συντελείται σε μορφωσιογόνα περιβάλλοντα που δονούνται από τη δημιουργική πνοή των τροβαδούρων της γνώσης. Αυτών των συχνά παραμελημένων δημιουργών, που κολυμπούν ενάντια στο ρεύμα μιας εκπαίδευσης που καιρό τώρα έχει εξαντλήσει τα ουσιώδη της μάθησης στην επίτευξη αυστηρά καθορισμένων και μετρήσιμων στόχων. Είναι οι αμετανόητοι εραστές της χαρούμενης γνώσης που στη λογική της επαγγελματικής αποκατάστασης αντιπροτείνουν τις ανοιχτές γραμμές των οριζόντων, που διευρύνουν επιλογές και προκρίνουν αξίες ζωής, εκεί που η κυρίαρχη τάση υποδεικνύει το πρότυπο του παραγωγικού και επιτελικού χειριστή εντολών.
Οι τροβαδούροι ήταν ποιητές και συνθέτες του 12ου και 13ου αιώνα, τραγουδοποιοί και περίτεχνοι κριτικοί των ηθών που σημάδεψαν το πέρασμα από την εσωστρέφεια στην οικουμενική πρόσληψη του κόσμου. Σ’ αυτούς οφείλουμε την επεξεργασία και την ανάδειξη του ευγενή έρωτα που προϋποθέτει ελευθερία επιλογών, ακηδεμόνευτη πρόσληψη της κοινωνίας, διαβρωτική κριτική στις κατεστημένες ιεραρχικά κοινωνικές σχέσεις και τους κυρίαρχους ρόλους. Χωρίς ενιαία ταξική καταγωγή ενσαρκώνουν, στα κοινωνικά συμφραζόμενα της εποχής τους, το ιδανικό της χειραφέτησης απ΄ ότι στερούσε στους ανθρώπους την ελευθερία της δημιουργικής ανάσας.
Για πολλούς ήταν οι παρίες της κοινωνίας, αντισυμβατικοί και χρήσιμοι μόνον σε στιγμές εορταστικής ευφροσύνης και σχόλης. Χρειάστηκαν αιώνες για να αντιληφθούμε τη συνεισφορά τους στη διανοητική παραγωγή της εποχής, στην κοινωνική αφύπνιση. Ταπεινοί δημιουργοί άφησαν στα έργα τους, στη δράση τους, το άρωμα της δημιουργικής τους πνοής και τη διαθεσιμότητα για μια απερίσταλτη ζωή.
Καθώς ταξίδευα νοερά με τους τροβαδούρους στην περιπλάνησή τους από την Οξιτανία στην αγαπημένη μου Προβηγκία, έφερα στο νου τους μαθητές μου στο Μουσικό Σχολείο. Τον καθένα ξεχωριστά και όλους μαζί. Την ευχαριστιακή εμπειρία των εκδηλώσεων, τη συλλογική αίσθηση ευθύνης, τον έρωτα και το μεράκι για τη δημιουργία ακόμη και στα διαλείμματα. Ξανάφερα λοιπόν, μέσα από την περιπλάνηση των τροβαδούρων, ένα σχολείο που δίνει αξία και ρόλο σε κάθε μαθητή, ακόμη και σ’αυτόν που το συμβατικό σχολείο θα είχε εξωθήσει, με τα μετρήσιμα και δήθεν αντικειμενικά κριτήρια στο περιθώριο της σχολικής ζωής. Σκέφτηκα πόσο διαφορετική θα ήταν η παιδεία στη χώρα αν ο σχεδιασμός υπακούει σε θεμελιακές νοηματοδοτήσεις που αφορούν διάκριση ποιότητας, αύξηση της κατά κεφαλήν καλλιέργειας, και όχι απλά στις μυωπικής αντίληψης απαιτήσεις για προσαρμογή σε στόχους που υπαγορεύει η παραγωγική αλυσίδα. Ένα σχολείο που θα κινείται έξω από την εμβέλεια των αποστεωμένων χρηστικών γνώσεων, που θα εμπνέει τη συναρπαστική αλλά και επίμοχθη αναχώρηση από το τετριμμένο και το ανιαρά οικείο.
