Σήμερα που μπαίνει επιτακτικά το ζήτημα της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων για όσο διάστημα χρειαστεί να μείνουν στη χώρα μας, και εν όψει του προγράμματος του υπουργείου Παιδείας να εντάξει από την ερχόμενη χρονιά τα προσφυγόπουλα στην εκπαιδευτική διαδικασία, τα εργαλεία που ανέπτυξε το πρόγραμμα για τη διδασκαλία των ελληνικών και η συσσωρευμένη εμπειρία των συντελεστών του σε ζητήματα κοινωνικής ένταξης της μειονότητας μπορούν να είναι πολύτιμα.
Ηδη άλλωστε, συντελεστές του προγράμματος δραστηριοποιούνται στο κέντρο φιλοξενίας του Ελαιώνα.
Η καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας Θάλεια Δραγώνα, ψυχή του προγράμματος -μαζί με την καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Αννα Φραγκουδάκη- μιλά στην «Εφ.Συν.» για όσα πέτυχε μέχρι τώρα το πρόγραμμα.
«Το πρόγραμμα έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη της μειονότητας»
● Παρ’ όλες τις διαφορές του μειονοτικού από το προσφυγικό ζήτημα, μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την ένταξη των προσφύγων από τις πολιτικές ένταξης που εφαρμόστηκαν στη μειονότητα;
Είναι πολλές οι διαφορές, είναι όμως κοινή η αντίληψη για τον «άλλο», τον διαφορετικό ή ξένο που διαταράσσει και ανησυχεί.
Το μάθημα από όσα πέτυχε το πρόγραμμα είναι ότι η αρμονική ένταξη των διαφορών ενισχύει την κοινωνική συνοχή και τελικά προωθεί τη δημοκρατία.
Για την εκπαίδευση υπάρχουν πολλά να αξιοποιηθούν. Μεθοδολογίες και εκπαιδευτικά υλικά που φτιάχτηκαν για τα παιδιά της μειονότητας με άριστα αποτελέσματα είναι κατάλληλα για παιδιά προσφύγων και μεταναστών.
Και το υπουργείο Παιδείας το σχεδιάζει.
● Πόσο διαφορετική είναι σήμερα η κατάσταση στη Θράκη σε σχέση με όταν ξεκινούσε το πρόγραμμα;
Είναι αισιόδοξο πόσο πολύ διαφορετική είναι. Σε αυτό συνέβαλαν πολλά, με κυριότερα τον εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινωνίας τις δεκαετίες μετά το 1980, την ευρωπαϊκή επίδραση και τη ριζική αλλαγή της κρατικής πολιτικής απέναντι στη μειονότητα που αποφάσισαν όλα τα κόμματα της Βουλής το 1990 και εφαρμόζεται έκτοτε.
Η πρώτη κίνηση που έδωσε μεγάλη ώθηση στα εκπαιδευτικά πράγματα ήταν η ευνοϊκή ένταξη των παιδιών της μειονότητας στην ανώτατη εκπαίδευση.
Το πρόγραμμα είναι και αυτό μέτρο θετικής διάκρισης, με στόχο του υπουργείου Παιδείας την αρμονική ένταξη στην κοινωνία μέσα από το σχολείο.
Το πρόγραμμα συνέβαλε σημαντικά στην άμβλυνση των μεγάλων εκπαιδευτικών ανισοτήτων.
Το σπουδαιότερο πάντως είναι η συμβολή στην αυξανόμενη χειραφετική τάση των νέων και των γυναικών της μειονότητας μέσα από την εκπαίδευση και την κοινωνική ένταξη.
Η επιτυχία του προγράμματος είναι πριν απ’ όλα οι αλλαγές που έχουν επιτευχθεί, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο έγιναν.
Η ελληνομάθεια δεν έπαψε να είναι ευθύνη του σχολείου. Ωστόσο το πρόγραμμα με τα νέα σχολικά βιβλία για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο έχει βελτιώσει σημαντικά την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας.
Εχει μετατρέψει τη μάθηση σε ενδιαφέρουσα και ελκυστική, έχει βελτιώσει δραστικά την επίδοση και έχει πολλαπλά επηρεάσει τους εκπαιδευτικούς στη Θράκη.
Εχει επηρεάσει ενήλικες, κυρίως τις γυναίκες που ξέρουν ελάχιστα ελληνικά, να παρακολουθούν μαθήματα του προγράμματος.
Σπουδαιότερο είναι ότι, εισάγοντας μια άλλη εκπαίδευση που εντάσσει τους μαθητές με διαφορετική εθνοπολιτισμική ταυτότητα, έχει πετύχει να κερδίσει την εμπιστοσύνη παιδιών και γονέων της μειονότητας προς την ελληνική πολιτεία.
● Δεν φαίνεται πάντως να έχει διαμορφωθεί ένα νέο πολιτικό πρόταγμα για τη μειονότητα. Γιατί η θετική τοπική εμπειρία από το πρόγραμμα δεν διαμορφώνει εθνική πολιτική;
Τα θέματα αυτά είναι δύσκολα. Ανακινούν φόβους φαντασιακούς και πραγματικούς.
Η ερώτηση υπονοεί ότι η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να έχει μονοπολιτισμικό προσανατολισμό. Δυστυχώς, πράγματι εξακολουθεί.
Είναι καχεκτικός στη χώρα μας ο ευρωπαϊκός διάλογος για την έννοια των πολλαπλών ταυτοτήτων και την πρόκληση που αποτελεί η διαπραγμάτευσή τους στη μετανεωτερική κοινωνία που ζούμε.
Ας μην ξεχνάμε πάντως τις αντιφάσεις και τα πισωγυρίσματα παντού στην Ευρώπη.
Αναμφίβολα έγιναν αλλαγές στην κοινωνία της Θράκης.
Οι ακραίες φωνές σταδιακά περιθωριοποιούνται και η καχυποψία αμβλύνθηκε και στις δύο πλευρές, πλειονότητας και μειονότητας.
Δείγμα είναι, π.χ., η μεγάλη σε αριθμούς εθελοντική συμμετοχή παιδιών της μειονότητας και των οικογενειών τους στα Κέντρα του προγράμματος.
Τα βήματα της πολιτείας είναι αργά, αλλά υπάρχουν, π.χ., η κατάργηση της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας της Θεσσαλονίκης -χουντικού θεσμού που εκπαίδευε κάκιστα τους εκπαιδευτικούς της μειονότητας- έφτιαξε μια νέα δυναμική.
Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για αλλαγές πολύ δύσκολες. Αφορούν τις ριζωμένες πεποιθήσεις και τα στερεότυπα, ενώ απαιτούν να αλλάξουν ιδέες και νοοτροπίες των ανθρώπων.
Αρα θέλουν μακρύ χρόνο και μαζί αταλάντευτη προσήλωση και συστηματικά βήματα.
● Κατά πόσο οι παιδαγωγικές σχολές διαμορφώνουν εκπαιδευτικούς που είναι έτοιμοι να υπηρετήσουν τις ανάγκες της κοινωνικής ένταξης;
Υπάρχει μεγάλη διαφορά στα διάφορα τμήματα και Πανεπιστήμια. Γενικά, θα έλεγα ότι οι εκπαιδευτικοί, κυρίως της Δευτεροβάθμιας, δεν είναι καλά προετοιμασμένοι στην παιδαγωγική της ένταξης.
Στον Εθνικό και Κοινωνικό Διάλογο για την Παιδεία το επισημαίνουμε και κάνουμε σχετικές προτάσεις τόσο για την αρχική εκπαίδευση όσο και την επιμόρφωση.
Οσοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα, αποκομίζουν πάρα πολλά και το δηλώνουν κάθε στιγμή.
Ενδεικτική είναι η ατάκα μιας εκπαιδευτικού που δουλεύει στα Κέντρα μας: «Είναι περισσότερα από ένα μεταπτυχιακό αυτά που μαθαίνουμε».
● Εχετε δει ουσιαστικές διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ το πρόγραμμα και γενικότερα την ένταξη της μειονότητας;
Η ένταξη της μειονότητας είναι θέμα που λύνει μόνο η δημοκρατία. Αυτό το απέδειξε η πολιτική που εφάρμοσαν όλες οι κυβερνήσεις και ως προς το πρόγραμμα όλοι οι υπουργοί Παιδείας από το 1997 έως σήμερα.
Αλλοι υπήρξαν πιο ανοιχτοί και κάποιοι λιγότερο – σημειωτέον, όχι με βάση το κόμμα τους.
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον τις θέσεις για τη μειονοτική εκπαίδευση της έκθεσης που συντάχθηκε με πρωτοβουλία του επικεφαλής της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής.
Μακάρι να υλοποιηθούν. Θεωρητικά, μια αριστερή κυβέρνηση είναι η μεγάλη ευκαιρία για ρηξικέλευθα βήματα σε τέτοια θέματα.
Από την σκοπιά των συντελεστών…
Αληθινός «άθλος» για αυτές τις γυναίκες
Μαρία Ζωγραφάκη.«Γλώσσα είναι ελευθερία», γραμματισμός και ενδυνάμωση σε γυναίκες της μειονότητας στα ΚΕΣΠΕΜ της Θράκης
Τα μαθήματα για τους ενήλικες προέκυψαν αρχικά ως αίτημα από γονείς και ειδικά μητέρες που έφερναν τα παιδιά τους στα μαθήματα και ένιωσαν την ανάγκη να αξιοποιήσουν τον χρόνο τους ενισχύοντας την ελληνομάθειά τους.
Δημιουργήθηκαν σιγά σιγά ειδικά τμήματα στα ΚΕΣΠΕΜ (Κέντρα Στήριξης Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανόπαιδων), ενώ πέρασαν από εκεί (από το 2011) 906 μαθήτριες και παράλληλα αρκετές έχουν εγγραφεί και φοιτούν πλέον σε σχολεία δεύτερης ευκαιρίας.
«Οταν ανέλαβα ως επιστημονική υπεύθυνη τα μαθήματα ενηλίκων, μου ήταν σαφές ότι ο γραμματισμός που επεδιώκετο συνδεόταν άμεσα με τη γυναικεία ενδυνάμωση. Οι γυναίκες που έπαιρναν την απόφαση να μάθουν ή να βελτιώσουν τα ελληνικά τους, αρκετά χρόνια μετά την επαφή τους με τη σχολική εκπαίδευση, ήταν πιθανότατα γυναίκες που θα μπορούσαν να επιχειρήσουν παράλληλα ένα άνοιγμα στην τοπική κοινωνία, που διεκδικούσαν, έστω και με καθυστέρηση, ένα τμήμα του δημόσιου χώρου. Στις γυναίκες αυτές θα μπορούσαν ίσως τα μαθήματα να λειτουργήσουν ως ενός είδους εφαλτήριο για σημαντικές αλλαγές στην προσωπική τους πορεία».
Η εισηγήτρια περιέγραψε την πρόσφατη εκπαιδευτική εκδρομή των μητέρων στην Αθήνα, μιλώντας για έναν αληθινό «άθλο» για γυναίκες που δεν είχαν σχεδόν βγει από το σπίτι τους και πρώτη φορά έκαναν κάτι για τον εαυτό τους.
❐ Αλεξάνδρα Ανδρούσου. «Τα καγκουρό του βουνού», μια εκπαιδευτική και κοινωνική παρέμβαση στη Θράκη
«Καγκουρό του βουνού» ονόμασαν τις κινητές μονάδες του προγράμματος οι συντονιστές του.
Η Αλ. Ανδρούσου μίλησε για τη δουλειά τους στα απομακρυσμένα μειονοτικά χωριά των μόλις εκατοντάδων κατοίκων, που στα περισσότερα δεν υπάρχουν ούτε Νηπιαγωγεία ούτε Γυμνάσια ούτε Λύκεια.
Μόνο το μειονοτικό σχολείο και η διδασκαλία του Κορανίου. Η δράση ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2006.
Τα 4 βαν ήταν εξοπλισμένα με φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, 960 επιλεγμένους τίτλους παιδικών βιβλίων, φωτογραφικές μηχανές, δύο παιδαγωγικά λογισμικά ειδικά σχεδιασμένα για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας (όπως, για παράδειγμα, ο Σεβντάς του σεντουκιού), χάρτες, υδρόγειο σφαίρα, παιδαγωγικά συμβατικά παιχνίδια και πλούσιο υλικό για κατασκευές, κολάζ, ζωγραφική, μακέτες.
Το εσωτερικό των βαν σχεδιάστηκε με βάση τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών. Τα κινητά ΚΕΣΠΕΜ κάλυψαν στις διάφορες φάσεις λειτουργίας τους 58 χωριά και συμμετείχαν στα μαθήματα περίπου 1.800 παιδιά.
Τα μαθήματα διενεργούνται απογεύματα μετά το σχολείο ή Σαββατοκύριακα, 11 μήνες τον χρόνο.
Είδαμε τα καγκουρό του βουνού να κουβαλούν μέσα στους μάρσιπους-βαν διαμεσολάβηση, συνεργατικότητα, σεβασμό στον άλλο, επικοινωνία ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις γλώσσες, γνώση και εργαλεία για την ένταξη.
Οι κινητές μονάδες μπορούν να συνεισφέρουν δείχνοντας πόσο σημαντικές είναι οι γέφυρες ώστε να οικοδομηθούν οι σχέσεις εμπιστοσύνης και η ουσιαστική ένταξη των προσφύγων και των παιδιών τους στη κοινωνία.
Για το καλό όλων μας.
Από την πλευρά της μειονότητας…
«Ενέταξε την κοινωνία σε αυτή την πρωτοπόρα προσπάθεια»
Ο βουλευτής Ροδόπης, Μουσταφά Μουσταφά | Intime News
Απόσπασμα ομιλίας του βουλευτή Ροδόπης Μουσταφά Μουσταφά πέρσι, στο κλείσιμο της σχολικής χρονιάς (5/6/2015):
«Χαίρομαι ειλικρινά που έστω και έμμεσα συμμετέχω σ’ αυτή την ωραία συζήτηση. Χαιρετίζω όλους τους συμμετέχοντες και εκφράζω τις πιο θερμές ευχές και ευχαριστίες μου σε όλες και όλους που συμμετείχαν, που συνεισέφεραν σε αυτό το πρόγραμμα στις διάφορες φάσεις υλοποίησης και πραγμάτωσής του.
Το πλαίσιο της συζήτησης για τη μειονοτική εκπαίδευση μέχρι τη δεκαετία του 1990 καθοριζόταν από κριτήρια εξωεκπαιδευτικά.
Κυριαρχούσαν αντιλήψεις διακρατικής αμοιβαιότητας, θρησκευτικοποίησης, απόλυτου ασφυκτικού ελέγχου, δημιουργίας ενός πλαισίου που δεν άφηνε περιθώρια αναζητήσεων, πρωτοβουλιών, καινοτομιών, μεταρρυθμίσεων.
Αυτή η πραγματικότητα κατέστησε τη μειονοτική εκπαίδευση προβληματική, αναποτελεσματική και καταδικαστική για τη νεολαία και την κοινωνία.
Αυτό δεν σήμαινε ότι η κοινωνία έμενε απαθής και δεν αναζητούσε λύσεις. Οι αντιλαμβανόμενοι τη σημασία της εκπαίδευσης αναζήτησαν λύσεις.
Επιστημονική, ανθρωπιστική, ειλικρινή προσέγγιση σε αυτό το περίπλοκο πρόβλημα επιχείρησε το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων.
Πέρα από την επιστημοσύνη, την ειλικρίνεια, την ανθρωπιστική προσέγγιση, την αμερόληπτη και ακριβοδίκαιη στάση, ενέταξε ολόκληρη την κοινωνία σε αυτή την πρωτοπόρα προσπάθεια.
Ευχαριστώ ξανά όλους τους συντελεστές του προγράμματος για όσα έκαναν για την περιοχή μας, για την παιδεία, για τους δασκάλους, για όλη την κοινωνία μας.
Εύχομαι ούριο άνεμο στα πανιά του προγράμματος και μελλοντικά εύχομαι να τους έχουμε κοντά μας, να μην τους στερηθούμε, για πιο ουσιαστικές, πιο αποτελεσματικές, πιο ρηξικέλευθες δράσεις».
Με τη διπλή ματιά, της μαθήτριας και της δασκάλας…
«Σε αυτά τα παιδιά έβλεπα τον ίδιο μου τον εαυτό»
Στιγμιότυπο από εκδρομή μειονοτικού σχολείου στην Καβάλα |
Η Εσρά Μολλά παρακολούθησε το πρόγραμμα ως μαθήτρια και λίγα χρόνια αργότερα εργάστηκε σε αυτό ως δασκάλα.
Αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και έκανε το μεταπτυχιακό της πάνω στην Εκπαίδευση και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ.
Το ΠΕΕΜ, όπως λέει, τη βοήθησε σημαντικά στη ζωή της:
«Ως μαθήτρια Γυμνασίου παρακολούθησα τα μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας που παρείχε το πρόγραμμα.
Με βοήθησε στην εκμάθηση των ελληνικών και στη σχολική μου επίδοση γενικότερα. Ως δασκάλα βέβαια το βίωσα πολύ έντονα.
Σε αυτά τα παιδιά έβλεπα τον ίδιο μου τον εαυτό. Αυτό με παρακίνησε να δίνω συνεχώς περισσότερα.
Το γεγονός ότι το πρόγραμμα ξέφευγε από το αυστηρό σχολικό πλαίσιο βοήθησε τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τα παιδιά στο να ξεπεράσουν τυχόν ανασφάλειες και φόβους που είχαν, ενώ χάρη στις βιωματικές επιμορφώσεις που περνούσαμε ως εκπαιδευτικοί κατανόησα τον λόγο για τον οποίο όσοι δάσκαλοι συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν τόσο ευαισθητοποιημένοι στα ζητήματα της μειονότητας.
Το πρόγραμμα αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινότητας των μελών της μουσουλμανικής κοινότητας.
Το σχολείο ανοίγει την Κυριακή και βλέπεις πάνω από 200 παιδιά να ανυπομονούν να πάνε στις δραστηριότητες.
Μεγάλη αλλαγή όμως παρατηρείται και στη νοοτροπία των ίδιων των γονιών. Ενώ η μειονότητα αντιμετώπιζε πολύ επιφυλακτικά το πρόγραμμα τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, πλέον οι γονείς «σπρώχνουν» τα παιδιά να παρακολουθήσουν τις δραστηριότητες του προγράμματος, τις οποίες μάλιστα θεωρούν απόλυτα συνυφασμένες με τη σχολική ζωή των παιδιών τους».
Η καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας Θάλεια Δραγώνα | ΑΠΕ-ΜΠΕ / ΝΙΚΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΙΔΗΣ 
