Στην Ημερίδα που οργάνωσε την 21η Απριλίου 2016 το Δίκτυο Λόγου και Πράξης σε συνεργασία με το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης υπό την αιγίδα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, με τίτλο «Ο πολίτης Μάνος Χατζιδάκις» παρουσιάστηκαν εκτός των άλλων τέσσερες εισηγήσεις από ισάριθμους επιστήμονες.
Ανθολογώντας τις εισηγήσεις θα επιχειρήσουμε να μεταφέρουμε τα βασικά σημεία των θέσεων των εισηγητών.
ΘΩΜΑΣ ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΗΣ «Μια (επι)στροφή του Μάνου στην Ξάνθη»
Το να μιλήσει κάποιος για τον μεγάλο Μάνο Χατζιδάκι, όταν μάλιστα αυτός είναι αδαής στα περί της μουσικής, είναι ιεροσυλία. Βέβαια αυτού του είδους η ιεροσυλία είναι γνώριμο, σύνηθες σπορ του νεοέλληνα! Γιαυτό θα ήθελα να κάνω μια μικρή ‘αυτοκριτική’ στο θέμα «επιστροφή» του Μάνου στην Ξάνθη.
………………………………………………………….
Το 1974-75 ήταν η πρώτη χρονιά της μεταπολίτευσης και πρώτη Ακαδημαϊκή Χρονιά της λειτουργίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την μεταπολίτευση, λοιπόν, γίνονταν πολλές συναυλίες κυρίως από ‘αριστερούς’ καλλιτέχνες, Θεοδωράκη, Λοΐζο κλπ. Είπε λοιπόν και η ΔΑΠ να φέρει ένα δικό της καλλιτέχνη και αυτός προφανώς ήταν ο Μάνος. Ήρθε για μια συναυλία στο κατάμεστο αμφιθέατρο της Πολυτεχνικής Σχολής, τώρα Στέγης Γραμμάτων, ο Μάνος Χατζιδάκις με τον Σπύρο Σακκά. Δηλαδή Πιάνο-Φωνή. Ξεκινά ο Μάνος να παίζει πιάνο αλλά ακουγόταν μια βουή από την αίθουσα, απροσδιόριστη. Σταματάει γίνεται μια ησυχία και ξανά ξεκινά. Κάτι σαν να είχαν πρόβλημα τα ηχητικά! Κάνει ο ίδιος ο Μάνος συστάσεις:
«Σας παρακαλώ λίγη ησυχία!».
Ξανά τα ίδια! Σηκώνεται συνάδελφός μας της ΝΔ και φωνάζει:
«Σκάστε ρε, να παίξει ο άνθρωπος !!!»
Το ακροατήριο ανταποκρίθηκε πλήρως αλλά μόνο στο χρονικό διάστημα που διαρκούσε το «Σκάστε ρε!!!».
Ματαιώθηκε λοιπόν!
Μια εξήγηση δική μου: Οι «σκάστε ρε» άνθρωποι ήταν μαθημένοι στα σκυλάδικα της εποχής, με το αντίστοιχο ρεπερτόριο και ποιότητα μουσικής και ήχου. Έτσι λοιπόν που παρόλη τη φιλότιμη προσπάθεια που κατέβαλαν όλοι, δεν του έβγαινε … ησυχία! Ήταν σαν παιδάκια που τα κρατάς σφιχτά αγκαλιά για να μη κάνουν φασαρία, αλλά αυτά ξύνονται, σέρνουν τα πόδια τους, ανασαίνουν λαχανιασμένα από το ζόρι και βγαίνει ένας θόρυβος!
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΕΛΙΔΟΥ «Φτιάχνοντας ξύλινα άλογα ή αλλιώς … της εσύ δεν παραδέχτηκες την ήττα»
Αγαπημένε μου Μάνο
…………………………………………………………………..
Ποτέ δεν ήσουν, απλώς, άτομο∙ αντιθέτως με όσα διατείνονται οι άσπονδοι φίλοι σου, είναι ακριβώς σ’ αυτή σου την εποχή που λειτουργείς πιο στοχευμένα από ποτέ ως Συνείδηση του καιρού σου και Καθρέφτης. Καταρχάς, το έργο σου το μουσικό λαμβάνει πλέον διαστάσεις συνταρακτικής πνευματικής παρακαταθήκης. «Τα Παράλογα». «Η Μελισσάνθη». Αθέατη, Μάνο, και βαθιά πολιτική η μάχη της πνευματικής αντίστασης. Και έπειτα, τώρα, στην ώριμή σου νεότητα, ξεκινάς μια κοσμογονία θεσμών με το Τρίτο, το Τέταρτο, την Ορχήστρα των Χρωμάτων σου, το Σείριο, της μεγάλες μουσικές εκδηλώσεις στην επαρχία, τα βιβλία σου…
Πότε ως δάσκαλος σωκρατικού ήθους και πότε ως παιγνιώδης Διογένης που ζητά από τον εν γένει εξουσιαστή να κάνει πέρα για να μην του σκιάζει τον ήλιο, μπαίνεις ολόφωτος στο Τρίτο και το αλώνεις, πολύτροπε. Μεταμορφώνεις την αποστέωση σε δίαυλο επανάστασης με απευθείας μεταδόσεις, μαζικές παραγγελίες έργων, δισκοθήκη και αρχειακό υλικό, χορωδία, μεγάλες εκδηλώσεις στην επαρχία… Νέα έργα, νέοι δημιουργοί, νέα ήθη στον Πολιτισμό, γεννήματα της αστείρευτης γενναιοδωρίας και του σθένους σου, του ουμανισμού σου. Η αληθινή Τέχνη δε θα γίνει ποτέ όσο ζεις και αναπνέεις, υπόθεση των λίγων, των εκλεκτών, των μυημένων, των ελίτ. Κι της μην είπες ποτέ: «Τέχνη για το λαό». Κι της μην κολάκευσες. Κι της έθετες πάντα τον δάκτυλον – προφητικά – επί τον τύπον των ήλων. Μιλώντας για τα κουσούρια της.
………………………………………………………………………………………………..
… Κι αν σου μιλώ, Πέτρο Γρανίτη, είναι γιατί δεν έχουμε άλλον σ’ αυτό το ζόφο που ζούμε, πέρα από σένα που περιέχουμε, για να της τυραννά με την απαίτησή του να σηκωθούμε όρθιοι, να πρασινίσουμε το μαύρο τόπο της, να πολεμήσουμε το Τέρας, να δώσουμε σάρκα στα όνειρα, να ερωτευθούμε, να πετάξουμε…
Σ’ αγαπώ και Σε φιλώ
Νίκος Σεργκενλίδης « Όταν ο Μάνος σχολιάζει…»
Ο Μάνος Χατζιδάκις θα λέγαμε πως ήταν της «ενοχλητικός πολίτης». Και αυτό διότι, πέρα από την πολυεπίπεδη δραστηριοποίηση του στο χώρο της τέχνης, συχνά, πολύ συχνά, πραγματοποιούσε και δημόσιες παρεμβάσεις στα κοινά. Οι παρεμβάσεις αυτές κορυφώνονται και αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη διάσταση όταν, μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίζεται αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Λυρικής Σκηνής από το 1975 – 1977, αλλά και από τα έτη 1975 – 1982, όταν δηλαδή αναλαμβάνει τα καθήκοντα του Διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας, καθώς και του Διευθυντή του Κρατικού ραδιοσταθμού Τρίτο Πρόγραμμα. Η παρουσία του Μάνου Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για την ποιότητα και της ιδέες στην ελληνική ραδιοφωνία.
………………………………………………………………………
Πολλοί σύγχρονοι μελετητές του Χατζιδάκι έχουν αναρωτηθεί για την πραγματική πολιτική ταυτότητά του, καθώς, λόγω της εξαιρετικής του σχέσης με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, άλλοι τον θεωρούν ως ‘’δεξιό’’, άποψη, η οποία θεωρήθηκε ως βάσιμη και η επικρατούσα, από τη στιγμή που και ο της ο συνθέτης έχει δηλώσει ανοικτά την πολιτική του υποστήριξη της την παράταξη της Της Δημοκρατίας, ενώ άλλοι πάλι τον αντιμετωπίζουν ως έναν ιδιότυπο αναρχικό, λόγω ορισμένων λεγομένων του κατά καιρούς, αλλά και για τη στήριξή του της αναρχικούς στο τέλος της ζωής του, με της οποίους βγήκε της δρόμους. Προσωπικά, έχω την εντύπωση ότι η πολιτική σκέψη του Μάνου Χατζιδάκι επεκτείνεται στην ουσία των κοινωνικών ζητημάτων, ενώ βρίσκεται πανταχού παρούσα στο έργο του, έργο που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί στρατευμένο. Έτσι ο Μάνος Χατζιδάκις κινούταν πέρα και έξω από το χώρο που ορίζουν τα κόμματα και οι ιδεολογίες, έχοντας ως γνώμονα την αίσθηση ότι ο καλλιτέχνης, ο κάθε καλλιτέχνης με την πραγματική σημασία του όρου, είναι άνθρωπος που μπορεί να προσφέρει στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου του λαού, στηρίζοντας και προβάλλοντας οτιδήποτε είναι όμορφο και καυτηριάζοντας ό,τι προσέβαλλε την αισθητική του πορεία.
Μια πορεία που είχε μία και μόνη κατεύθυνση: την Οδό Ονείρων, τον ουρανό και τα άστρα.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ «Ο Μάνος ποιητής στην αυλή της νεοελληνικής ποίησης»
O Μάνος Χατζιδάκις σε πολλά γραπτά του αναφέρει την εκ Ξάνθης αφετηρία του: “Τι σχέση μπορώ να έχω εγώ της Ξανθιώτης κρητικής καταγωγής που μεγάλωσε στην Αθήνα;”.
Ο Μάνος έχει βαθύτατη σχέση με την ποίηση. Δεν χωράει απορία γι’ αυτό.
Η έννοια της ποίησης και η έννοια της τέχνης κλείνουν τη γέννα και τη δημιουργία εν γένει. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι όλα τούτα είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Τόκος και γένεση που σε κάθε περίπτωση χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα έκφρασης – ήχους, λέξεις, χρώματα, όγκους, τοποθετημένα με την αρμόζουσα σειρά και την αναγκαία ποσότητα.
Σε της αυτές της μείξεις θέλουμε να αναμείξουμε τον Μάνο Χατζιδάκι, τον ξανθιώτη που συναιρεί Δύση και Ανατολή, Θράκη και Κρήτη, τον οικουμενικό δηλονότι.
…………………………………………………………………..
Ο Μάνος Χατζιδάκις στην ποίησή του είναι επηρεασμένος από την εποχή του, της τόπους και της ανθρώπους που γνώρισε. Ώρες ώρες έχει απηχήσεις του Λόρκα, με έντονη εικονιστική διάθεση, με ρομαντική μελαγχολία και αγάπη των ξένων, όντας και ο της ξένος και μετανάστης. Οι τρόποι της Αμερικής, ο έρωτας και ο θάνατος είναι άξονες της οποίους επανέρχεται με συντομία συχνά, συμπύκνωση και χιούμορ. Το κυρίαρχο θέμα της ποίησης του Μάνου είναι οι ανθρώπινες σχέσεις και ως ζητούμενο και ως κατάσταση. Το φευγαλέο της ευτυχίας και το εύθραυστο της ύπαρξης. Αμφίθυμη κίνηση μεταξύ κόλασης και παράδεισου.
***
Από τα παραπάνω αποσπάσματα των εισηγήσεων γίνεται κατανοητός ο πλούτος των προσεγγίσεων των εισηγητών της Ημερίδας, κυρίως όμως το πλούσιο και πολυεπίπεδο έργο του Μάνου Χατζιδάκι.
Ξάνθη, 6 Μαΐου 2016
